Մի՛ ծռեք ճանապարհը, պարոնայք

«Գոլոս Արմենիի» թերթի սեպտեմբերի 8-ի համարում տպագրված պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Հրանտ Աբրահամյանի «Վարդան Հակոբյան՝ գրողների միության նախագահ» վերնագրով հոդվածը Արցախյան շարժման ու պատերազմի շատ վետերանների, Ղարաբաղի վերջին երկտասնամյա պատմությանը շատ թե քիչ քաջածանոթ մարդկանց, մեղմ ասած, տարակուսանքի մեջ է գցել: Երևի թե այդ տարիների մասին տպագրված խեղաթյուրումների շարքում սույն հոդվածը երկար ժամանակ կմնա չգերազանցված: Տեղի սղության պատճառով անդրադառնանք կեղծումների միայն մի մասին:

Հոդվածի հեղինակը հայտնում է, թե իր հոդվածը գրել է «արխիվում պահպանվող նյութերի հիման վրա»: Հետաքրքիր է՝ դա ի՞նչ արխիվ է, որտե՞ղ է պահվում այդ արխիվը, որի հիման վրա պրոֆեսորը հայտնում է, որ "Вардан Акопян был не только поэтом, но и азатамартиком, политическим деятелем, интеллигентом, прошедшим весь путь страданий и героизма. Это он в начале января 1988г. вместе с поэтом Грачья Бегларяном направил в Москву письмо с требованием о воссоединении Арцаха-Карабаха с Матерью Арменией”.

Չգիտեմ ինչ նամակի մասին է խոսքը, բայց հիշեցնեմ, որ Մոսկվային ուղղված Արցախի մտավորականների հանրահայտ նամակը գրվել է «Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթի խմբագրությունում: Ինքս այդ նամակի կազմման և ստորագրահավաքի մասնակիցներից եմ: Վ. Հակոբյանի անունը հաստատ առաջին 20-30 հոգու մեջ չկար: Անգամ հիշում եմ, որ առաջին երկու ստորագրողները Գուրգեն Գաբրիելյանն ու Գուրգեն Այվազյանն են եղել: Սկզբում խմբագրության այդ երկու վետերաններին ենք ստորագրել տվել, որպեսզի մյուսները համարձակություն ձեռք բերեն...
Օրերս ես զրուցել եմ արցախցի մի քանի պետական, հասարակական, քաղաքական գործիչների հետ. նրանցից ոչ ոք չի գտնում, որ Վարդան Հակոբյանը ազգային-ազատագրական պայքարի պիոներ է կամ քաղաքական գործիչ:

Բավական չէ, որ պատմաբանն արցախյան պատերազմի հետ երբեք առնչություն չունեցած մարդուն անվանում է «ազատամարտիկ», այնուհետև հայտնում է, թե 1988 թ. փետրվարի 20-ի հայտնի նստաշրջանի հրավիրման առաջարկությունը ներկայացրել են Վ. Հակոբյանն ու Արմո Ծատրյանը: Հետո, ըստ պրոֆեսորի՝ «Վարդան Հակոբյանն իր վրա է վերցրել արտակարգ նստաշրջանի կազմակերպման պատասխանատվությունը»:
Իր շքախմբով Ստեփանակերտ ժամանած Ադրբեջանի ղեկավար Ք. Բագիրովը փորձել է կանխել արտահերթ նստաշրջանի աշխատանքը: Ըստ պատմաբանի՝ "Предпринимались попытки либо заставить Вардана изменить свою позицию, либо запугать его. Однако его ответ был четким и отрицательным”. Հոդվածի հեղինակը, «արխիվային նյութերի հիման վրա» պատմում է, որ Վարդանը մոտեցել է խոսափողին... Եվ նրա խոսքերից հետո Բագիրովին այլ բան չէր մնում, քան հեռանալ նիստերի դահլիճից:

Այն մարդիկ, ովքեր իրոք զբաղվում էին նստաշրջանի կազմակերպման խնդրով, բարեբախտաբար, դեռ կենդանի են, և ես զրուցել եմ նրանց հետ: Նստաշրջանի կազմակերպման խնդրով զբաղվում էր Ռազմիկ Պետրոսյանը: Նա հայտնեց, որ նստաշրջանի նախագահ Վիգեն Հայրապետյանից բացի կար նաև նախագահի «պահեստային» տարբերակ, որ հայտնի է միայն իրեն: Ռ. Պետրոսյանը հավելեց, որ քվորում ապահովելու համար պատգամավորներից երկուսին անձամբ ինքն է բերել նիստերի դահլիճ:

Ըստ Հրանտ Աբրահամյանի, չնայած «Կռունկ» կոմիտեի նախագահը Արկադի Մանուչարովն էր, «խորհրդի բոլոր աշխատանքները փաստորեն կոորդինացնում էր» նրա տեղակալ Վարդան Հակոբյանը: "После того как 24 марта "Крунк" запретили, Вардан часто общался с населением области, посещал районы, выступал перед их жителями, призывал организовываться, создавать оборонительные отряды, вооружаться...”,- գրում է հոդվածի հեղինակը:
Ռազմիկ Պետրոսյանն ու Ռոլես Աղաջանյանը, ովքեր ժամանակին եղել են ոչ միայն ինքնապաշտպանության կոմիտեի անդամներ, այլև «Կռունկ»-ի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի նախագահության անդամներ, այնուհետև նաև ՀՀ առաջին գումարման Գերագույն խորհրդի պատգամավորներ՝ Արցախից, ղարաբաղա-ադրբեջանական պատերազմի վետերաններ են (պահեստի գնդապետի և փոխգնդապետի կոչումներով), հայտնեցին, որ «Կռունկի» անդամներից միայն 4-5 հոգի էին տիրապետում ողջ ինֆորմացիային, իսկ իրականում բոլոր ծրագրերը կազմում և ղեկավարում էր Ինքնապաշտպանության շտաբը, որի կազմում էին Արկադի Մանուչարովը, Ռազմիկ Պետրոսյանը, Ռոլես Աղաջանյանը, Արկադի Կարապետյանը... «Գործողությունների պլան կազմելիս մենք խորհրդակցում էինք նաև Վաչագան Գրիգորյանի, Բորիս Դադամյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի հետ»,- ասացին նրանք:

«Շշտաբը սկզբում գտնվում էր «Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթի խմբագրությունում, ապա ներկայիս քաղաքապետարանի դիմացի շենքում, այնուհետև՝ Ստեփանակերտի կենտրոնական մարզադաշտում, որտեղ պատահական ու անվստահելի մարդիկ ելումուտ չունեին»,- ասում է Ռ. Պետրոսյանը:
Զրուցել եմ նաև այլ գործիչների ու ակտիվիստների հետ: Նրանցից ոչ ոք երբեք չի տեսել ու չի լսել, որ Վ. Հակոբյանը մեկնած լիներ Ղարաբաղի շրջանները՝ բնակչությանը «պաշտպանական խմբեր ստեղծելու կամ զինվելու» կոչ անելու: Թեկուզև այն պարզ պատճառով, որ այդ հարցով հատուկ մարդիկ էին զբաղվում և դա խիստ գաղտնի էր կատարվում, քանզի ամեն տեղ շրջում էին կագեբե-ի «ականջներ»:

«Չեմ կարծում, թե այդ հոդվածը տպագրելու նախաձեռնությունը պատկանում է Վ. Հակոբյանին: Համոզված եմ, որ նա տեղյակ էլ չէ դրան: Բայց քանի որ, իրենից անկախ, կանգնեցրել են զավեշտական փաստի առաջ, ապա, որպես ճանաչված և պատկառելի մտավորական, Վարդան Հակոբյանը, իմ համոզմամբ, անպայման հերքում կտպագրի նույն թերթում»,- ասում է ԼՂՀ ԱԺ պատգամավոր, քաղաքական գործիչ Մաքսիմ Միրզոյանը:
Մի փաստ ևս. իմ բոլոր զրուցակիցները, ովքեր այդ տարիներին կալանավորվել ու բանտարկվել են, ժպտալով հարցրին. «Եթե ամեն ինչ Վարդանն էր անում ու կազմակերպում, ապա ինչո՞ւ մի անգամ էլ նրան չեն բանտարկել...»: Նրա անունը չկա նաև ԽՍՀՄ փլուզումից հետո պետանվտանգության արխիվներում գտնված շարժման կազմակերպիչների ու ղեկավարների ցուցակներում:

Հ. Աբրահամյանը սխալ է ներկայացնում նաև Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհդին առնչվող հատվածն ու շարունակում. "Первым на сессии выступил депутат облсовета Вардан Акопян. Он предложил провозгласить область Нагорно-Карабахской суверенной республикой”.
Զրուցակիցներս հայտնեցին, որ Խորհուրդն ուներ համանախագահների կազմ, որի մեջ էին մտնում Վաչագան Գրիգորյանը, Վահան Գաբրիելյանը, Սեմյոն Բաբայանը, Արկադի Մանուչարովը (նա պատվավոր նախագահ էր համարվում), Հենրիխ Պողոսյանը (վերջինս հետո վերցրել էր իր թեկնածությունը): Հրանտ Աբրահամյանի հերոսը նախագահության քսան շարքային անդամներից մեկն էր միայն և նա, ըստ իմ զրուցակիցների, «չէր կարող այնպիսի հայտարարություններ անել, որի համար թե՛ իրավասու չէր, և թե՛ նրա ուժերից վեր էր»:

"8-9 мая 1992г. Вардан Акопян принимал активное участие в боевых действиях по освобождению Шуши”,- Հ. Աբրահամյանն այս տողերով է ավարտում իր հոդվածը:
Ճիշտն ասած, երևանաբնակ պրոֆեսորը, որ Վ. Հակոբյանի արժանիքներն ու ծառայությունները նշելու համար շարունակ վկայակոչում է երևանաբնակ մեր մեծերին (առավելապես՝ հանգուցյալ), լավ կլիներ փորձեր Երևանում բնակվող հանրահայտ «Կոմանդոսից»՝ Արկադի Տեր-Թադևոսյանից և ԼՂՀ ՊԲ նախկին զորահրամանատար ու ՊՆ նախարար Սամվել Բաբայանից ճշտել, թե Վ. Հակոբյանը ի՞նչ զորամիավորման կազմում էր «ակտիվորեն մասնակցում Շուշիի ազատագրման ռազմագործողությանը»:

Պարզապես հիշենք Իգոր Մուրադյանի խոսքերը. «Բարեբախտաբար, մենք բոլորս դեռ չենք մեռել...»: Այլապես մի օր կարող է «պարզվել», որ Կոլումբոսից առաջ, ասենք, Կիկոսը կամ Կիրակոսն արդեն հայտնաբերել էր Ամերիկան:

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
«Նոր էջ», 2009 Հոկտեմբեր N11