Վարդան Հակոբյանը վերջապես հանեց դիմակը

Ես վաղուց էի ուզում Վարդան Հակոբյանի գրական շանտաժին հոդվածով պատասխանել։ Պատճառն այն չէ, որ ես ավելի քաջածանոթ եմ Վազգեն Օվյանի գրական ժառանգությանը, Հակոբյանից մի քանի անգամ ավելի հայ, ռուս ու համաշխարհային գրականություն գիտեմ՝ նաև բնագրերով, այլ այն, որ երբ կենդանի էր Վազգեն Օվյանն ու մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ Արցախում ժողովրդականություն վայելող գրողն էր, ժողովրդի կողմից սիրված ու հարգված, ես ոչինչ չեմ լսել Հակոբյան Վարդանի մասին։ Ու հիմա սա, Օվյանի մահից հետո ժամանակ առ ժամանակ զրպարտություններ է տպում մի գրողի, սիրված ու հարգված մտավորականի մասին, որի ժողովրդականության մեկ տոկոսը չունի։

Ամեն անգամ, երբ լույս է տեսնում Վազգեն Օվյանի հերթական ժողովածուն, Վարդան Հակոբյանը «գրական» շանտաժ է սկսում նրա անվան, գրական ժառանգության դեմ։ Այդպես եղավ 2002 թ.՝ գրողի 70-ամյակի կապակցությամբ «Լեռների լեգենդը» գրքի տպագրությունից հետո, այդպես էր նաև Վազգեն Օվյանի 75-ամյակի ժամանակ։ Բոլոր այդ արշավներում զրպարտիչը պարտվել է, որովհետև նրա զրպարտագրերին ու հերյուրանքներին ի պատասխան տպագրվել են փաստերով հիմնավորված հոդվածներ, ներառյալ՝ վերջինիս մարդկային ու բարոյական նկարագրի մասին։

Վազգեն Օվյանի 80-ամյակի կապակցությամբ վերջերս Ստեփանակերտում պետական հովանավորությամբ լույս է տեսել նրա երկհատորյակը։ Եվ ԼՂՀ ԳՄ ղեկավարը, որ արդեն 30 տարի սեփականաշնորհած պահում է իր աթոռը, դարձյալ գործի է անցել։ Նախկին զրպարտագրերից գիտենք, որ սովորաբար նա թաքնվում է ուրիշների ստորագրության հետևում։ Այս անգամ խախտել է «դարավոր» ավանդույթը. Հակոբյանն իր զրպարտությունները հրապարակել է սեփական ստորագրությամբ։ Կարելի է գուշակել, որ ոչ ոք այլևս չի ուզում մասնակցել վարդանհակոբյանական անփառունակ ու այլանդակ արշավին։

Նախորդ «հոդվածներից» ծանոթ լինելով Հակոբյանի բարոյական, մարդկային որակներին, կարծում եմ, որ հերթական շանտաժը սկսելու «հիմնավոր» պատճառներ ունի. վերջին ժամանակները նրա մասին տպագրվել են հոդվածներ, որոնց վերնագրերը նույնիսկ շատ խոսուն են՝ «Գրական միջակությունները սողոսկել են Վիքիպեդիա», «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ», «Բոլոր «վկաները» մահացած են, բացի մեկից»։ Դրանցից առաջինն այն մասին է, թե ինչպես Վարդան Հակոբյանը գողացել-պատճենել է «Վիքիպեդիայում» տեղադրված, Հայոց Մեծ եղեռնի նահատակ Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի էջը, բայց մոռացել է սրբապղծության հետքերը «մաքրել»։ Ստացվել է, որ բանաստեղծ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948 թ. Արփագյադուկ գյուղում, վախճանվել 1915 թ.՝ «Մուշից ոչ հեռու»... Մյուս երկուսն այն մասին են, թե ինչպես է կեղծ ու սուտ «հուշեր» հորինել իր և Պարույր Սևակի հանդիպման վերաբերյալ, որտեղ Սևակը Բաքվի մանկավարժականի մեթոդիկայի բաժնի 2-րդ կուրսի ուսանող Սլավիկ-Վարդան Հակոբյանին իբր ասել է՝ «Աստված ձեզ ուղարկեց»...

Հերթական գրական շանտաժի համար ուրիշ «հիմնավոր» պատճառներ էլ կան։ Այդ մարդն ամեն ինչ ունի՝ հաստատ Հայաստանի ու Արցախի ամենահարուստ գրողներից է, Ստեփանակերտում մի քանի հարկանի ապարանք ունի, մասնավոր համալսարան ունի, արտասահմանյան շիք ավտոմեքենա ունի, պետական պատվերով տռուզ ու ճոխ հատորներ է տպում, մրցանակներից-բանից բավականին ճանկել է, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ է նույնիսկ, հայ ընթերցողի կարոտից դարակներին հալումաշ լինող ու փոշի հավաքող իր գրքերը Երևանում թարգմանել է տվել տարբեր լեզուներով (թե ո՞ւմ համար և ինչո՞ւ, դա այլ հարց է. կարևորը երևույթն է), բայց արի ու տես, որ այդ աներես փառքը երես է թեքել նրանից։ Նրա տեքստով Արցախի հիմնը ոչ ոք չգիտե, բացի երեխաներից, որոնց դպրոցներում պարտադրում են անգիր սովորել ժողովրդի սրտից չբխող թույլ ոտանավորը։ Ընթերցողն էլ ասես նրա ջգրու չի սիրում, չի հարգում, չի կարդում այդ բանաստեղծին։ Մի «հիմնավոր» ցավ էլ կա.

Երբ փոքրիկ էի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ փոքրիկ չէի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ արդեն մեծ եմ՝ կուզեի ձի ունենալ…

Նրա տողերն են։ Զգո՞ւմ եք ողբերգության չափը։ Մարդը մանկությունից երազել է ձի ունենալ, արդեն ծերացել է, փող ու շիք ավտոմեքենա ունի, բայց մանկության երազանքը մնացել է թղթի վրա՝ չկարողացավ ձի ունենալ։ Միայն թե չասեք, թե Արցախյան շարժումից հետո կուտակած հարստությամբ չի կարող ոչ միայն մեկ, այլ առնվազն հարյուր մեկ ձի և հսկա մի ձիաբուծարան ունենալ...

Վերջապես ամենամեծ ցավը. արդեն 20 տարի նրան հանգիստ չի տալիս Վազգեն Օվյանի պամֆլետը, որի բնաբանը Հակոբյանի մի բանաստեղծության «Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին» տողն է.

Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
Դու հոնորար ես բառերից սարքում:

Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:

Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է:

Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
Քոնը սրբության վրա թքելն է:
Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես:

Մամուլում այս բանաստեղծությունը սխալմամբ պարոդիա են անվանում։ Իմ կարծիքով, սա պամֆլետ է, որտեղ խտացված է մարդու մի տեսակի կերպար, բնավորություն, ապրելակերպ...

Մոտավորապես այդպիսի տողեր ենք գտնում իմ համադասարանցու հոր՝ մշակույթի վաստակաշատ գործիչ, արցախագետ Շահեն Մկրտչյանի Վարդան Հակոբյանին ուղղված նամակում. «Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ: Մի հանգամանք, որը չէր կարող չազդել քո եսակենտրոն մտածողության վրա: Վաղուց նկատվել էր, որ դու քո գործունեության ընթացքում դրսևորում ես ընդգծված սուբյեկտիվ մոտեցումներ: Հավանաբար դու չես զգում, որ արդեն կտրվել ես լայն շրջապատից և պարզապես անհնար է դարձել թոթափելու գավառականության քեզ համար շատ նեղվածք գիրկը: Նաև դա է պատճառը, որ Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում:

Էլ չենք խոսում տեղի-անտեղի փառաբանող մենագրության, գրախոսականների մասին։ Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը և քեզ վստահված բնագավառում միշտ առաջնորդվես ազգային պետականության շահերով: Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»:

Ի դեպ, երբ Վազգեն Օվյանի «Այս Ղարաբաղն է» ժողովածուն, որ 2002 թ. ես եմ հովանավորել ու տպագրել Ռուսաստանում, նվիրել էի Շ. Մկրտչյանին, օրեր հետո նա ասել է, որ երբեք չի իմացել, թե Օվյանն այդքան հրաշալի գործեր է ստեղծել...

Ուրիշների կողմից փայլուն կերտած իր դիմանկարի համար սար ու ձոր ընկնելուց առաջ Հակոբյանը թող հիշի, թե տարիներ առաջ իր ավագ գրչակից, ճանաչված մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ գժտվելուց հետո ինչպիսի ստոր տողեր է տպագրել նրա դեմ («Սովետական Ղարաբաղ», 30 նոյեմբերի 1986 թ.)՝ «Գամփռը» վերնագրով.

Հենց որ կեր են մեջտեղ հանում,
Վրա տալիս, «համփ» է անում,
Մինչ մոտենան ուրիշները,
Սրա-նրա բաժինն առնում։
Ինչքան էլ տան, էլի կուզի,
Աչքը երբեք չի կշտանում,
Ձվից անգամ մազ կխուզի,
Որ լակ լինի լակամանում։
 Այստեղից էլ՝ «խասյաթը» շան,
Որ մնում է միշտ նրանում.
Իր բաժինն էլ թե իրեն տան,
Էլի մի կենտ «համփ» է անում։
 «Համփն» էլ ոչինչ, շուն է, էլի,
Դրա մասին չենք մտածում.
Ցավն ուրիշ է, կեր վերցնելիս
Ձեռքդ էլ է հաճախ կծում։

Երևի մեկնաբանելու կարիք չկա, թե սա ավելի շատ ում է բնութագրում։ Այսօր դա ավելի ցայտուն երևում է։ Բայց «վերադառնանք մեր ոչխարներին»։

«Ազգ» թերթում տպագրված Հակոբյանի, այսպես ասած, հոդվածում նոր ոչինչ չգտանք։ Դրանք նույնությամբ մեջբերված են նրա նախկին զրպարտագրերից, որոնք մինչ այդ տպագրել էր ուրիշների ստորագրությամբ։ Այս տեքստով նա փաստորեն բացեց խաղաքարտերը, հանեց դիմակը՝ ցույց տալով, որ նախորդ հերյուրանքները դուրս են եկել նույն գրչի, ի՛ր գրչի տակից։ Այդ բոլորը ժամանակին քննադատվել, հերքվել է ու անիմաստ եմ համարում դրանց անդրադառնալը։ Բայց Հակոբյանը երևի հաստատ լսել է, որ սուտը բազմիցս կրկնելուց, կարող է ընկալվել որպես ճշմարտություն։ Ու իր հին դարմանը կրկին ասպարեզ է հանել... Ինչպես իր նախորդ զրպարտագրերում, այստեղ ևս Հակոբյանը գրում է, որ Օվյանը «ծաղրուծանակի է ենթարկել զորավար Անդրանիկին»։ Ուզում եմ նրան պատասխանել Վարդգես Օվյանի նախկին պատասխան հոդվածից այս մեջբերմամբ. «Ստի հերն անիծած, թե Վազգեն Օվյանի ստեղծագործություններում Անդրանիկի մասին նման տող կա...»։ Ինչո՞ւ չես նշում տեղը, որ կարդանք ու մենք էլ իմանանք։ Կամ որքա՞ն է բարոյական գրքի մի հատվածից, որտեղ երկու հերոս վիճում են իրար հետ, նրանցից մեկը անպատվում է Դրոյին ու Նժդեհին, իսկ մյուսը նրանց անվանում է «ազգային փառապանծ հերոսներ», «ազգի համար կյանք տվող» և այլն (Վ. Օվյան, «Խանքենդի», Բաքու, 1973 թ., էջ 41-42), հերոսներից առաջինի խոսքը դիտավորյալ ու ստորաբար ներկայացնել որպես Օվյանի խոսք։

Ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար նշենք, որ Հակոբյանը որոշ նոր «շտրիխներ» է ավելացրել իր զրպարտագրին։ Գրում է, որ իբր Օվյանը «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին, երբ Արցախում վերստին արթնանում էր Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժումը, ԼՂ ԳՄ ներկայացրեց իր «ընտրանին», որտեղ ներառված էին նաև «Խանքենդի» վիպակը...» և այլն։

Այս հոդվածը գրելուց առաջ ես մի ամբողջ օր զրուցել եմ Վարդգես Օվյանի հետ, անձամբ ծանոթացել բազմաթիվ փաստաթղթերի ու մանրամասների։ 1985 թ. փետրվարից անկողնուն գամված գրողը չէր կարող «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին ԼՂ ԳՄ ներկայացնել» իր գիրքը, որովհետև իր գիրքը մինչ հիվանդանալն ուղարկել էր Երևան։ Ինչ վերաբերում է Հակոբյանի հայտնած Արցախի՝ «Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժմանը», դա սկսվել է Վազգեն Օվյանի մահից մի տարի հետո։ Պետք չէր բազում կեղծիքին ավելացնել ևս մի ճչացող սուտ։

«Հայրս պատրաստել էր վիպակի միանգամայն նոր, ավելի սեղմ տարբերակ՝ «Լեռնակերտ» անվամբ և ուղարկել Երևան՝ իր այլ գործերի հետ միասին,- զրույցի ժամանակ ասաց Վազգեն Օվյանի գրող, հրապարակախոս որդին՝ Վարդգեսը։- Ձեռագրերը շատ տարիներ հետո իմ ընկեր, ԼՂՀ մշակույթի և կրթության նախկին նախարար Կամո Աթայանի աջակցությամբ մի կերպ գտնվել են երևանյան հրատարակչության արխիվում (ծանր հիվանդ հայրս հնարավորություն չուներ իր գրքի ճակատագրով զբաղվելու)։ Դրանք Կ. Աթայանը Ստեփանակերտ էր ուղարկել ԼՂՀ նախկին ԳԽ նախագահ Գեորգի Պետրոսյանի միջոցով։ Այդպես էլ լույս չտեսած այդ գրքի համար գրախոսություն էր գրել Վահագն Մուղնեցյանը։ Այն հիմա մեզ մոտ է, հորս արխիվում՝ Մուղնեցյանի ստորագրությամբ։ Այնտեղ վերջինս խոսում է նաև «Լեռնակերտ», ոչ թե «Խանքենդի» վիպակի մասին։ Երևանից բերված այդ գործերը ես զետեղել եմ հորս 70-ամյակի կապակցությամբ լույս տեսած գրքում»։

Արդեն մի քանի անգամ գրվել է, որ Վազգեն Օվյանի վիպակը 1971 և 1975 թվականներին «Գրական Ադրբեջան» ասագրում տպագրվել էր «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։ Դժվար չէ հասկանալ, որ 1973 թ. առանձին գրքով լույս տեսած վիպակը Օվյանը չէր անվանել «Խանքենդի», այլ խմբագիրը։ Հակառակ դեպքում Վազգեն Օվյանը 1975 թ. տպագրված մասը չէր թողնի «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։

«Հորս մահից հետո ես էի Արցախի ԳՄ ներկայացրել նրա ձեռագիրը, բայց ոչ թե Հակոբյանի հնարած ժողովածուն, այլ «Կուսապատի արծիվը» վեպը։ Թե ինչու «Կուսապատի արծիվը» հետո «մամուլում տպագրվում է «Ղարաբաղի արծիվը», իսկ արդեն ժողովածուում՝ «Արցախի արծիվը» վերնագրով», այդ հարցի հիմնավորված պատասխանը մեծ զրպարտիչը կարող է ստանալ պարբերականի և ժողովածուի խմբագրից»,- ասաց Վարդգես Օվյանը:

Ոչ մեկի համար արդեն գաղտնիք չէ, որ Հակոբյանի թույն ու մաղձի հիմնական պատճառը Օվյանի պամֆլետն է։ Այս դիմանկարի համար Հակոբյանը թող իրեն մեղադրի։ Իսկական գրողը պատկերում է այն, ինչ տեսնում է։ Այդ պամֆլետը Օվյանի որդին է տպագրել հոր այլ գործերի հետ։ Հակոբյանը անձնական կռիվ ունի, թող Վարդգես Օվյանի հետ անի։ Ինչո՞ւ է այլանդակ զրպարտություններ հնարում նրա հոր դեմ, ով հիմա չի կարող իրեն պատասխանել։ Հակառակ կողմն էլ նույն ոգով կարող է հայտարարել, որ Հակոբյանի հայրը հայտնի դանոսչիկ է եղել, և երբ համագյուղացիները գլխի են ընկել դա, ընտանիքով փախել է Ստեփանակերտ։

Հոդվածս ուզում եմ ավարտել Վարդգես Օվյանի խոսքով. «Դրա զառանցանքներից ես ոչ զարմանում եմ, ոչ զայրանում։ Ուրիշ ի՞նչ կարող ես ակնկալել մեկից, ով նայում է աչքերիդ մեջ, երդվում և անամոթաբար ստում։ Եթե նոր զրպարտչական արշավ սկսելով հույսը դրել է նրա վրա, որ «Նոր էջ» թերթի տպագիր տարբերակը չի գործում, ապա հիշեցնեմ, որ թերթի տպագրությունը ժամանակավոր է դադարեցված (կայքն ու բլոգը կայուն գործում են), ու ցանկացած պահի կարող եմ այն վերսկսել և նոր փաստերով ցույց տալ, թե ինչ ասել է «վարդանհակոբյան» երևույթ»։

ՎԱՀՐԱՄ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ
http://hraparak.am/news/view/46443.html

Բոլոր «վկաները» մահացած են, բացի մեկից

Ի պատասխան «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ» հոդվածի, որ տպագրվել էր «Իրատես de facto»-ում (22.10.2013), Սոկրատ Խանյան ստորագրությամբ նյութ է տպագրվել։ Բարեբախտաբար, նյութի հեղինակն իր անվան տակ թվարկել էր իր տիտղոս-կոչումներն ու պաշտոնը, այլապես ինձ բավականին զվարճացրած այդ «պատասխանին» հազիվ թե կարողանայի անդրադառնալ առանց հեգնանքի։ Անկեղծ ասած՝ նյութից (հոդված չեմ ասում) ամենևին տպավորություն չստացա, որ հեղինակը գրականության կամ գրականագիտության հետ կապ ունեցող մարդ է։

Եվ այսպես, նախորդ հոդվածը՝ կոնկրետ օրինակներով, այն մասին էր, որ Պարույր Սևակի հետ Վարդան Հակոբյանի հանդիպման վերաբերյալ վերջինիս հուշերը բացահայտ կեղծիք է, սուտ է, հնարանք է, ու դա երևում է «հուշապատման» յուրաքանչյուր տողից։ Սրան ի պատասխան, նյութ գրողը, ինչպես ընդունված է նման դեպքերում, պետք է հակառակն ապացուցեր։ Այն է՝ Վարդան Հակոբյանը 1967 թ. երկրորդ կուրսի ուսանող իր երկու համակուրսեցիների հետ հանդիպել է մեծ գրողին ու հետը բաժակ խփել։ Բայց պրոֆեսոր Խանյանը յուրովի է մոտեցել խնդրին՝ իր նյութը հեղեղելով Վ. Հակոբյանի «բարեմասնությունների» թվարկմամբ, կարծես խոսքը մարդու տալու աղջկա մասին է. Վարդան Հակոբյանն «իր գրական թարմ հունձքի շնորհիվ արժանացել է ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործչի կոչման, Հայաստանի նախագահի մրցանակին, ԼՂՀ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանի», այսինչ-այնինչ արժանիքներն ունի, նրա մասին Հովհ. Շիրազը, Սերո Խանզադյանը, Համո Սահյանը, Վազգեն Առաջինը և այլք «դրվատանքի» խոսքեր են ասել։ Եվ նյութի շուրջ 70 տոկոսն այդ մասին է։

Այսինքն՝ պրոֆեսոր Խանյանին ավելի շատ հուզել է ոչ թե այն, որ իր պաշտպանյալի հուշերը փչոց ու կեղծիք է անվանվել, այլ այն, որ նախորդ հոդվածի հեղինակը «հուշերը» կարդալուց հետո նախապես փորձել է համացանցից տեղեկություններ քաղել «անհայտ այս «գրող, դոկտորի» կենսագրության ու գործունեության» մասին։ Եթե պրոֆեսոր Խանյանն անձամբ տեղյակ չէ, թե մեր ժամանակներում ովքեր և ինչպես են մրցանակներ, կոչումներ ստանում, ասեմ, որ ես բավականին լավ ծանոթ եմ ՀԳՄ-ի խոհանոցին ու անդրկուլիսյան «գրական» առևտուրներին։ Հիմնականում զոհ գնալով քաղաքավարությանը, մեր երևելի արվեստագետներն էլ քիչ չեն քաղցր խոսքեր ասել իրենց «ոտը եկած» բազմաթիվ սկսնակ ու միջակ ստեղծագործողների, որոնք հետագայում դուրս են թռել նորին մեծություն ժամանակի «մաղի» միջից և անհետացել արվեստի ու գրականության լուսանցքներում։ Այսօր «դոկտոր», «պրոֆեսոր» ու այլ կոչումներ նույնքան հեշտ կարելի է ձեռք բերել, գնել, որքան դիպլոմներ՝ տարբեր մասնավոր «համալսարաններից»։

Անցնենք պրոֆեսոր Խանյանի մեջբերած «փաստարկներին»։ Վարդան Հակոբյանն իր «հուշերում» գրել է, որ «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթի գրականության բաժնում, «զրույցներ էր լսում Չարենցի՝ Բաքվում անցկացրած ամիսների մասին»։

«Հուշագրության» մասին «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ» վերնագրված հոդվածում կարդում ենք. «Նախ՝ այդ տարիներին Բաքվում «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթ չկար: Հայտնի է, որ Չարենցն էլ մի որոշ ժամանակ աշխատել է հայերեն «Կոմունիստ» թերթում»:

Ի պատասխան, պրոֆեսոր Խանյանը երկար-բարակ պատմում է, որ Չարենցը իրոք աշխատել է «Կոմունիստ» ՀԱՅԵՐԵՆ (ընդգծումը իմն է - հեղ.) թերթի գրականության բաժնում։ Հետո մի ողջ պատմություն է անում Չարենցի գրասեղանի մասին, որ պաշտամունքի առարկա էր դարձել հայ գրողների, այդ թվում՝ իր համար։ Երևի պրոֆեսորը չի նկատել որ իր պաշտպանյալը ոչ թե հայերեն, այլ գոյություն չունեցող ՌՈՒՍԵՐԵՆ «Կոմունիստ» թերթի մասին է գրել։ Իսկ ինչ վերաբերում է Չարենցի՝ Բաքվի «Կոմունիստ» հայերեն թերթում աշխատելու փաստին, դա ոչ ոք չի վիճարկել, ու գրասեղանի մասին զրույցն էլ ազգակցական ոչ մի կապ չունի Սևակի ու Վ. Հակոբյանի հանդիպման հետ։ Չեմ ուզում հավատալ, որ պրոֆեսոր Խանյանը նույն մեթոդով է կարդում իր դասախոսությունները. ասենք՝ Դուրյանի քնարերգության դասին պատմելով Վարդան Մամիկոնյանի և նրա նժույգի մասին...

Վերջին օրինակը պատահական չբերեցի։ «Հուշերը» քննադատող հոդվածում բառ անգամ չկա, թե ինչու է Սլավիկ Հակոբյանն ընտրել Վարդան և ոչ թե Սաղաթել կամ Մամիկոն անունները։ Իսկ պրոֆեսոր Խանյանը մի ողջ պարբերություն էլ դրան է նվիրել, որպեսզի նշի, որ «Վարդան» անունը «կնքել է մեծանուն Հովհ. Շիրազը»։

Հետո՞։ Ես էլ, օրինակ, մեկ-մեկ տպագրվում եմ Մարկ Եղիազարյան ու այլ անուններով։ Կամ իր նյութի սկզբում երկարաշունչ ներկայացնում է, որ «հոկտեմբերի 17-19-ին ՀՀ ԳԱԱ-ն կազմակերպել էր հայագիտական միջազգային համաժողով», և ինքը մի քանի օր գտնվելով Երևանում, թերթեր է գնել, այդ թվում՝ «Իրատես de facto»-ի թիվ 64-ը (ի դեպ, «Իրատես de facto»-ի վերոհիշյալ համարը հոկտեմբերի 22-ին էր լույս տեսել։ Այսինքն՝ համաժողովն ավարտվելուց օրեր անց)։

Գյուլնազ տատի այս զրույցները որևէ կապ ունե՞ն Վ. Հակոբյանի «հուշերի» հետ։ Ի՞նչ կարևոր է, պրոֆեսոր Խանյանը ՀՀ ԳԱԱ-ի երևանյան համաժողովո՞ւմ է կարդացել «հուշերի» մասին նյութը, Էյֆելյան աշտարակի մոտերքո՞ւմ, թե՞ Ստեփանակերտի որևէ սրճարանում։ Թե՞ պրոֆեսորը ցանկացել է հուշել մեզ, որ անձամբ միջազգային «ակադեմիական» համաժողովի է մասնակցել և, ի դեպ, իրեն բարոյական իրավունք է վերապահում անծանոթ մարդկանց, «ինչ-որ հեղինակների» դու-ով դիմելու, ինչպես, ասենք, իր ուսանողներին։

Պրոֆեսոր Խանյանը գրում է. «Նշեմ, որ ես 1962-ից թողել էի «Կոմունիստ» թերթի աշխատանքը, սովորել ասպիրանտուրայում, 1965-ին Երևանում, ՀՍՍՀ ԳԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտում պաշտպանել թեկնածուական թեզ` «Ն. Զարյանի դրամատուրգիան» թեմայով, այնուհետև դասախոսում էի Բաքվի Վ. Ի. Լենինի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտի հայոց լեզվի և գրականության ամբիոնում...»։

Որևէ մեկը կարո՞ղ է կապ տեսնել այս մեջբերման ու Վ. Հակոբյանի շինծու «հուշագրության» մասին հոդվածի հետ։ Խանյանն ասում է. «1967-ին ես ևս ներկա եմ եղել Բաքվում կազմակերպված գիտաժողովին, որի մասին ակնարկում է Վարդան Հակոբյանը»։ Գիտաժողովին ներկա լինելն ի՞նչ կապ ունի Սևակ-Վ. Հակոբյան հորինված հանդիպման հետ։

Ու որպես վերջին հաղթական վրձնահարված, Խանյանը վերջին հուժկու «մեխն» է խփում. «Ես ևս ներկա եմ գտնվել այդ հանդիպմանը, որը տեղի է ունեցել ծովափնյա հյուրանոցում»։ Ահա այդպե՛ս: Դե, նախանձից պայթեք... Բայց պրոֆեսորն ուշադիր չի կարդացել իր պաշտպանյալի հուշերը։ Ինքը շատ ուշ է ներկայացել այդ հանդիպմանը: Վարդան Հակոբյանն իր «հուշերում» էպիզոդիկ դեր է հատկացրել նրան: Նա մի ինչ-որ տիկնոջ հետ ժամանել է այն պահին, երբ Սևակն արդեն վերջին՝ երրորդ ուսանողի բանաստեղծություններն էր անձամբ կարդում՝ բարձրաձայն։

Երկրորդ կուրսեցի մյուս երկու բանաստեղծների մասին։ Ինձ հետ ունեցած հեռախոսազրույցի ժամանակ, երբ Վ. Հակոբյանին հարցրի՝ ձեր երեքից ինչո՞ւ եք միայն դուք հուշեր գրել, ո՞ւր են այն երկուսը, նա պատասխանել է՝ կենդանի չեն, մահացել են։ Հրաշալի պատասխան է, չէ՞։ Իսկ մինչև մահանալն ինչո՞ւ չէին գրել, չէ՞ որ հենց իրեն՝ Սևակին էին հանդիպել։ Կամ ինչո՞ւ է Վ. Հակոբյանը սպասել, որ բոլոր «վկաները», Սևակի բոլոր անցուդարձերին քաջածանոթ ընկերները վախճանվեն, որպեսզի ինքը հուշեր գրի համազգային այդ «հանդիպման» մասին, որտեղ իրեն՝ Վարդան Հակոբյանին, Սևակի ասելով՝ «Աստված էր ուղարկել»: Կարո՞ղ է, Հակոբյանին Սևակի մոտ ուղարկած այդ «Աստված» վերոհիշյալ հանդիպման մասին հուշեր գրելու մենաշնորհը տվել էր միայն Վարդան Հակոբյանին:

Բայց, ախր, քիչ մնաց մոռանայի. անմոռաց այդ հանդիպման բոլոր կենդանի վկաները մահացել են... բացի մեկից: Վկայի դերակատարներից մեկին՝ Սոկրատ Խանյանին Աստված (կամ՝ Հակոբյանը) խնայել է, որպեսզի վերջինս վերոհիշյալ «պատասխանի» մակարդակով ապացուցի չկայացած մի հանդիպման հավաստիությունը։

Համացանցում գտա Պարույր Սևակի 80-ամյակի կապակցությամբ Սոկրատ Խանյանի մի հոդվածը՝ գրված 2003 թվականին (ահա հղումը՝ http://demonewspaper.com/2004-2/demo-n3-april-2004/)։ Այնտեղ ոչ մի տող չգտա Սևակի հետ Վարդան Հակոբյանի հանդիպման մասին, որին, ինչպես պատասխան այս նյութում վկայում է պրոֆեսոր Խանյանը, ինքը նույնպես ներկա է գտնվել և «որը տեղի է ունեցել ծովափնյա հյուրանոցում»։ Երևի նա սպասել է, որ այդ հանդիպման մասին անձամբ գրի միայն Վարդան Հակոբյանը, որին Աստված էր ուղարկել իր «քարտուղարի»՝ Սևակի մոտ...
Խե՜ղճ հայ գրականություն։

ԿԻՄԱ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ

http://blog.mediamall.am/?id=23592

Ինչպես «Ռևիզորում»

Պուտինի այցի հետ կապված հայաստանյան քաղաքական, «քաղաքացիական» եւ հանրության ակտիվ շրջանակներում նկատվող իրարանցումը հիշեցնում է Գոգոլի «Ռևիզոր» ստեղծագործության հայտնի տեսարանը:

Բոլորը ոտքերի ծայրերի վրա կանգնած, անհամբեր ու սրտատրոփ սպասում են կենտրոնից գուբերնիա ժամանող ռևիզորին: Իշխանական հատվածը հայելու առաջ շարունակում է բարձրաստիճան հյուրին քծնելու փորձերը, իսկ փոքրաթիվ «հակապուտինականները» շարունակում են հյուրի դեմ ինչ-որ «արդյունավետ» ակցիաներ հորինելու համար մարզել իրենց միտքը: Բայց արդեն սրանց մոտ մտավախություն կա եւ դա չեն թաքցնում. «Եսիմ, կթողնե՞ն գոնե 500 մետրից ցույց տանք մեր պաստառները»:

Ավելորդ է ասել, որ Գեղամյանն արդեն «գեներալնի» փորձը անցկացրել է: Ասում են, հիանալի է արտասանում՝ «Բարի գալուստ Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ»:

Հանրապետականներից էլ ոմանք համարյա փշաքաղված արտաբերում են՝ մարդկանց հասկացնելով, թե ով է գալիս՝ «Աշխարհի կեսի տերը»:

Իշխանական պատգամավորներն էլ քրտնփչած նոր կոստյումներ ու փողկապներ են որոնում: Ասում են օճառի գները կտրուկ աճ են արձանագրել։

Հիշում եք, մի քանի տարի առաջ իշխող ուժը հպարտությունից փքված հայտարարում էր, թե մի տարվա մեջ տիկին Քլինթոնը երկու անգամ եկավ Հայաստան և նույնիսկ գիշերեց այստեղ՝ դա ներկայացնելով որպես Սերժ Սարգսյանի «նվաճում»:

Իսկ հիմա նրանց լեզուները համարյա կապ է ընկել. «Ինքը՝ Պուտինն է գալիս…» եվ հաճույքից շնչարգելություն են ունենում՝ չկարողանալով շարունակել իրենց խոսքը: Նկատելի է, որ շատ մտազբաղ են. մի բան են միայն երազում՝ գոնե կարողանան կամ իրենց թույլ տան ձեռքով բարեւել Պուտինին:

Պուտինի հայտնության մասին լուրը հետաքրքրություն է առաջացրել նաեւ հանրության շրջանում։ Նրա մի մասն անգամ ինչ-ինչ հույսեր է կապում այդ այցի հետ. «մի բան կլնի էլի, լավ բան կլինի մեր Հայաստանի համար»:

Դե, իսկ Զորի Բալայանը, հավանաբար, այստեղ իր նամակը նաեւ առձեռն կհանձնի Պուտինին:
Հիշո՞ւմ եք, թե ինչով է ավարտվում Գոգոլի կատակերգությունը:
Այո, վերջում «Համր տեսարան» է:

Կիմա Եղիազարյան

http://7or.am/am/news/view/59764/

Ջիվանու մասին

Հայրենի Ջավախքի Կարզախ գյուղ եկած քյավառցի աշուղ Սազայի հետ ընկերանալով՝ Ջիվանին ուղևորվում է Թիֆլիս: Այստեղ նրանք սկսում են իրենց երգն ու տաղը Սուրբ Գևորգ եկեղեցու մոտ գտնվող մի վանեցի հայի՝ «Կարապետ Սոնանյանց» սրճարանում, որտեղից էլ սկսվում է Ջիվանու գործունեությունը: Թիֆլիսի 6-րդ քաղաքամասի ոստիկանապետը հաճախ էր մտնում սրճարան, խլում աշուղի սազը եւ տանում ոստիկանատուն, որպեսզի նա այլեւս չերգեր եւ «ժողովրդին գլուխը չհավաքեր»: Սրճարանի տերը, կամ աշուղի որդիները գնում էին ու խնդրելով հետ ստանում գործիքը, որը մի քանի օր աշուղի ձեռքին մնալուց հետո նորից տեղափոխվում էր ոստիկանատուն: Այսպես ծնվեցին նրա՝ ոստիկանին նվիրված բանաստեղծությունները:


ՈՍՏԻԿԱՆԸ

Ո՞ւր գնամ, որ չտեսնեմ ես
Անգութ ոստիկանի երես,
Անխղճմտանք և պռտկերես,
Լկտի ոստիկանի երես։
Սաստիկ սիրտս զզվել է իմ,
Դիմանալու էլ ուժ չունիմ,
Բարվոք է իմ մահս տեսնիմ,
Քան մի ոստիկանի երես։
Ջիվանս ճիշտ տեղեկացա.
Բնավ օձի լավը չկա,
Մինչև հիմա ես չտեսա,
Բարի ոստիկանի երես։

1907
http://blog.mediamall.am/?id=23658

1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ

Օրերս, Google-ում Պարույր Սևակի մասին հոդվածներ փնտրելիս, մի հղում նկատեցի, վերնագիրը՝ «Ես հանդիպել եմ... Աստծո քարտուղարին»: Հղումով մտա անճաշակ, անթաքույց գավառականություն ճառագող ինչ-որ կայք, ճակատին գրված՝ «Վարդան Հակոբյան. գրող, բանասիրական գիտությունների դոկտոր»: Ախր սա Ղարաբաղի գրողների միության նախագահի անձնական կայքն է: Պարզվում է՝ մարդը հուշեր ունի Սևակի մասին:

Կարդացի և մնացի ապշած ոչ միայն պարզունակ շարադրանքից: Մեր մեծերի մասին վաղուց այսպիսի հուշագրության չեմ հանդիպել: Արժանահավատ տող անգամ չգտա, որ հավատամ, թե այս մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակին ու հետն էլ բաժակ խփել: Հուշագրությունն ընթերցելուց հետո որոշեցի, որքան հնարավոր է, ծանոթանալ ինձ անհայտ այս «գրող, դոկտորի» կենսագրությանն ու գործունեությանը: Համացանցն ինձ փրկեց. ծանոթացա և...

Բայց ամեն ինչ հերթով: ՈՒրեմն, Բաքվի մանկավարժականի երկրորդ կուրսի ուսանող Վարդան Հակոբյանը (կենսագրականից պարզեցի, որ մինչև «գրող, դոկտոր», ԼՂՀ ԳՄ նախագահ դառնալը Սլավիկ Հակոբյան էր կոչվում), իր պատմելով, «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթի գրականության բաժնում, «զրույցներ էր լսում Չարենցի՝ Բաքվում անցկացրած ամիսների մասին» ու «հանկարծ վրա է հասնում անսպասելի ավետիսը՝ Սևակը Բաքվում է»: «Լավ է,- մտածեցի,- մեր չտեսած Չարենցի կարոտն էլ Սևակից կառնենք»,- որոշում է նա:

Եվ 1967-ի աշնան մի օր նա իր երկու տարեկիցների հետ որոշում է անպայման տեսնել Սևակին. «Ադրբեջանի գրողների միության դահլիճում Կովկասի հանրապետություններից հրավիրված գիտնականների ինչ-որ ժողով էր... Ոնց էլ լինի, մտածում էինք, Սևակին այնտեղ կբռնեցնենք»:

Կարճ ասած՝ տղերքը բարձրանում են ԳՄ շենքի երկրորդ հարկ և՝ «դռան կիսաբաց ճեղքով սկսում ներս նայել»: Շարունակությունը լսեք. «Երբևէ չէինք տեսել, բայց բանաստեղծությունների մեջ տրված ինքնաբնութագրական տողերից ու երևի ընդգծված խիստ հայերեն նայվածքից ճանաչեցինք: Մեր նախնական «ծանրության» այդ հայացքներում Սևակն էլ անսպասելիորեն սկսեց հայացքով խոսել մեզ հետ... Նախաձեռնությունն ինքը՝ Սևակը վերցրեց, մեզ նայեց ու ձեռքը դրեց իր կրծքին, որը նշանակում էր՝ ի՞նձ եք ուզում: Մեզ մնում էր գլխով համաձայնության նշան անել՝ այո: Երկու-երեք րոպե չանցած Սևակը դուրս եկավ»:

Ա՛յ քեզ բան: Նախ՝ այդ տարիներին Բաքվում «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթ չկար: Հայտնի է, որ Չարենցն էլ մի որոշ ժամանակ աշխատել է հայերեն «Կոմունիստ» թերթում: Քանի որ Վ. Հակոբյանի կենսագրության մեջ գրված է, որ նա 1969 թ. ավարտել է Բաքվի մանկավարժականի մեթոդիկայի բաժինը՝ ստանալով տարրական դասարանի ուսուցչի մասնագիտություն, ուրեմն 1948 թ. ծնված Հակոբյանն այդ ժամանակ 19 տարեկան էր:

Ստացվում է, որ Սևակը Ադրբեջանի գրողների միության դահլիճում Կովկասի հանրապետություններից հրավիրված գիտնականների ժողովում ձանձրանում էր բոլոր այդ գրող-գիտնականներից, այդ թվում՝ Հայաստանից հրավիրված, ու հանկարծ գրողների միության հավանաբար ոչ փոքր դահլիճի դռան ճեղքից է «սկսում հայացքով խոսել» երեք անծանոթ-անհայտ տղաների հետ, այն դեպքում, երբ վերջիններս «չէին համարձակվում գլխով նշան անել, որ իրեն են ուզում»:
Սևակը կասեր՝ դե, եկ, վարդապետ, ու մի՛ ցնորվիր... Ցավոք, Հակոբյանը չի մանրամասնել, թե երեք հոգով ինչպես էին կարողանում ծիկրակել դռան ճեղքից: Կարելի է ենթադրել, որ իրար մեջքի նստած էին այդ պահին, որպեսզի երեքով հնարավոր լիներ դռան ճեղքից նայել Սևակին, որին երբեք չէին տեսել, բայց «ընդգծված խիստ հայերեն նայվածքից ճանաչեցին»...

Ըստ երևույթին, Սևակը չգիտեր, որ շատ ձանձրալի գիտաժողովի է եկել, կյանքում երբեք ուսանողներ չէր տեսել, ու հանկարծ դռան ճեղքից երեք զույգ աչք նշմարելով, իսկույն կռահում է, որ տղերքը հայ ուսանողներ են ու հենց իրեն են ուզում տեսնել:

Սա արդեն մի քանի րոպե հետո տղաներին միացած Սևակի «խոսքերն» են. «Ես իսկույն նկատեցի, որ ինձ եք ուզում: Տղերք, ինչքան լավ եք արել, որ եկել եք... Հեղձուկ է ներսում, խեղդվում էի, ուզում էի պատճառ գտնել, դուրս գալ, և հանկարծ հայտնվեցիք դուք: Երևի Աստված ձեզ ուղարկեց»:

Հետաքրքիր զավեշտ է, չէ՞: Աստված իր քարտուղարին՝ Սևակին, ուղարկում է Բաքու, որպեսզի նա այնտեղ հանդիպի Սլավիկ Հակոբյանին (այն ժամանակ դեռ ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյան չէր) և հայտնի՝ «Աստված ձեզ ուղարկեց»: Ստացվում է, որ վերջինս Աստծո քարտուղար Սևակից ավելի կարևոր անձնավորություն է, հակառակ դեպքում 19-ամյա տղեկը, որ երազում էր տեսնել Սևակին, անսպասելի դիպվածից (հորինված) հենց ինքը տաղանդավոր բանաստեղծին պետք է որ ասեր՝ Աստված Ձեզ ուղարկեց: ՈՒ դա ավելի բնական-տրամաբանական-արժանահավատ կլիներ: Չէ՞ որ «հուշապատման» վերնագիրն է՝ «Ես հանդիպել եմ... Աստծո քարտուղարին»:
Որպես «հազար տարվա ծանոթներ», իրար ձեռք տվեցին, դուրս եկան ԳՄ շենքից, ու Սևակը նրանց առաջնորդեց հյուրանոցային իր համարը: Ապա Հակոբյանի Սևակը (ավելի հարմար է այդպես անվանենք հորինված և մեր պատկերացրած ու իրական Պարույր Սևակից տարբերվող այդ մարդուն) հայկական կոնյակի շիշ ու շոկոլադի սալիկներ է բերում տղաներին հյուրասիրելու համար:

Կարդում ենք՝ «Բանալիով դուռը ջարդեց» Սևակը ու ներս մտանք: Անմիջապես բացեց շիշը, լցրեց բաժակները, ապա կարճ ասաց.
«Տղերք, խմում եմ մեր հանդիպման կենացը: Ինչ լավ է, որ Բաքվում դուք կաք, թե չէ շատ, շատ ավելի վատ կզգայի ինձ»:
Անմիջապես բաժակները դատարկում են ու գիտաժողովից ձանձրացած բանաստեղծի համար հերթով սկսում ներկայացնել իրենց ոտանավորները: Զավեշտը ոչ միայն այն է, որ Հակոբյանի Սևակը հարբեցող ռուսի պես է կոնյակ խմում, այլև այն, որ ոչ թե 19-ամյա դեղնակտուցներն են իրենց ձեռագիր ոտանավորները կարդում Սևակի համար, այլ բանաստեղծն անձամբ ինքն է վերջիններիս թոթովանքները բարձրաձայն կարդում նրանց համար: Իսկ Հակոբյան Սլավիկի մի ոտանավորից առանձնացրեց մի երկտող ու դիմացը գրեց՝ նախանձելի է:

Ապա շարունակությունը լսեք. «Դառնալով ինձ, ասաց՝ բայց պիտի բանաստեղծություն դարձնես, դեռ չի դարձել: Սևակը խորհուրդ էր տալիս, որ հատկապես ուղղեմ երկրորդ տողի կառուցվածքը, այսինքն՝ ոչ թե «իմ երեսի հետ», այլ ուղղակի՝ երեսի հետ: Ես համառում էի, որ չէ, «իմ» բառը պիտի մնա...»:
Խե՛ղճ Սևակ: Եթե, իհարկե, հնարովի այս ներկայացմանը Սևակը ներկա էր:

Պարզվում է, Սևակը Երևանից 1000 կմ ճանապարհ էր կտրել, եկել Բաքու՝ գիտնականների գիտաժողովում ձանձրանալու և սկսնակ ու անհայտ ինչ-որ բանաստեղծիկների ստեղծագործությունները կարդալու, հետները բանավիճելու և այդ երեքից մեկի «երկու տողի կողքին գրելու՝ նախանձելի է»: Հավանաբար, Սևակը կյանքում երբեք ուսանողներ ու սկսնակ բանաստեղծներ չէր տեսել ո՛չ Երևանում, ո՛չ Մոսկվայում, հակառակ դեպքում այսքան չէր խեղճանա «Աստծո ուղարկած» այս տղաների առաջ: Միայն ափսոսել կարելի է, որ նա երբևէ ոչ մի տեղ չի ակնարկել նրանց մասին: Բայց սա դեռ ողջ ցավը չէ, պարզվում է՝ Հակոբյանը շատ անփույթ է գտնվել «սիրելի» բանաստեղծի գրությամբ «մասունքի» հետ։ «Այսօր շատ եմ ցավում, որ մեծ բանաստեղծի նշումներով իմ բանաստեղծությունները չեմ պահել: Ինստիտուտն ավարտելուց հետո այդպես էլ դրանք չգտա իմ թղթերի մեջ»:
Անկասկած, հնարած, չեղած բաները պահելը շատ դժվար է: Դրանք գտնելը՝ առավել ևս։

Հետո Սևակը 2-րդ կուրսեցի ուսանողների հետ երկար-բարակ խոսում է պոեզիայի խնդիրների, «քառատրոփության» կապանքներից դուրս եկած, առանց հանգ ու վանկի «ազատ» բանաստեղծության շուրջ, նրանց հետ կիսվում Ռազմիկ Դավոյանի, Ալիսիա Կիրակոսյանի, Վիգեն Խեչումյանի, Նաիրի Զարյանի, անգամ ինչ-որ անծանոթ Սամվել Գրիգորյանի մասին, ապա՝ 19-ամյա անծանոթ տղեկներին պատմում. «Էդ սրիկաները (խոսքը ադրբեջանցիների մասին է) մեր գյուղի սարերում էլի իրենց թրքությունը ցույց տվին: Առևանգել են մի աղջկա ու կուրծքը դանակով կտրել»...
Վերևում մի տեղ Հակոբյանը գրում է. «Հիմա ամբողջությամբ չեմ մտաբերում խոսքերը, բայց հավատի բառեր էր ասում...»: Իսկ ահա 45 տարվա վաղեմությամբ մի ամբողջ զրույց է մեջբերել Սևակի բերանով՝ «բառ առ բառ» և մանրամասն: Երևի 1967 թ. իր մոտ ճապոնական «դիկտաֆոն» ուներ ու ամեն ինչ գրի էր առել։ Կամ այդ հանդիպումից հետո գուցե վազել է տուն, ողջ զրույցը մանրամասնորեն գրի առել, պահել, բայց զարմանալիորեն հետո կորցրել Սևակի «ձեռքով» գրված «նախանձելի է»-ն:

Բայց քանի որ Հակոբյան-հուշագիրը որևէ տեղ չի ակնարկում, որ գրի էր առել ողջ զրույցը, հատուկ օրագիր ուներ դրա համար, մնում է ենթադրել, որ Սևակի շուրթերից հնչած ողջ զրույցը 45 տարի մտքում պահել ու սպասել է «իր ժամին»:
Կարդում ես այս, այսպես կոչված, հուշերը Սևակի մասին ու մտածում. ախր այս ամենը բացահայտ կեղծիք է, սուտ է, հնարանք է, այստեղ Սևակ չկա, այս մարդը հնարավոր է՝ նրան տեսել է (չնայած խիստ կասկածում եմ) Բաքվում մի ինչ-որ հանդիպման ժամանակ՝ դահլիճի մի հեռավոր անկյունից: Կամ նրա լուսանկարներն է միայն տեսել: Սևակի հետ իր «հանդիպման» մասին այս շինծու շարադրությամբ իր «տեսած» Սևակի կերպա՞րն է ցանկացել ցույց տալ, թե՞ մեզ անծանոթ Վարդան Հակոբյան անունով «գրող, դոկտորի» կենսագրության գորշ էջերն է փորձել պայծառացնել՝ Սևակի մասնակցությամբ, բայց սեփական «նախանձելի» լույսով։

Հակոբյանի Սևակն այնպես էր սիրահարվել երեք բանաստեղծիկներին (մյուսները՝ ոչինչ չասող Հովիկ Պետրոսյան և Վլադիմիր Ավագյան անուններով), որ իր «մտերմուհիներից» մեկին ձանձրույթի է մատնում, իսկ ինքը շարունակում ավարտին հասցնել Հովիկի գործերի ընթերցանությունը:
Սևակը վերջում մի տեղ ակնարկում է, որ «գործեր-հոգսեր, ծրագրված հանդիպումներ կան և այլն»: Հարց է ծագում. այդ դեպքում ինչո՞ւ հանկարծ Սևակը մանկան պես տարվեց 2-րդ կուրսեցի անհայտ ինչ-որ տղաներով, ժամերով կարդաց նրանց թոթովանքները, հետները «բանավիճեց» ու սպանեց այդ օրը: Այն դեպքում, երբ Սևակի գրական ժառանգության ոչ մի տողից չի երևում, որ «Աստծո կողմից ուղարկված» ինչ-որ տղաներ թեկուզ փոշեհատիկի չափ հետք-հետագիծ են թողել իր կյանքում։

«Մշտապես զգում եմ, որ պարտավոր եմ Պարույր Սևակի հետ իմ հանդիպման մասին գրել, բայց, չգիտեմ ինչու, օրն անցնում է, տարին անցնում է, այդպես էլ այն մնում է թղթին չհանձնված: Գուցե դա նրանի՞ց է, որ Սևակի ողբերգական մահից հետո միանգամից շատացել են նրա մասին հուշեր գրողները»,- Հակոբյանը սա հուշագրության սկզբում է ասում:

Այո՛, իսկը ժամանակն է, քանի որ հիմնականում արդեն կենդանի չեն Սևակի մերձավոր ընկերները և բոլոր նրանք, ովքեր տեղյակ են Սևակի կյանքի գրեթե բոլոր մանրամասներին։ Մնում են ազգականները: Հակոբյանն այդ հարցն էլ այս ձևով, քաղցր շողոքորթությամբ է փորձում լուծել. «Եվ բախտն ինձ ժպտաց նաև մեկ այլ հարցում (կարծես էն առաջին խայծն արդեն կուլ տվեցինք- հեղ.). տարիներ հետո հանդիպեցի, մոտիկից ճանաչեցի Սևակի Արմեն Ղազարյան որդուն՝ իսկ և իսկ հոր պատկերը, գրչի ու գիտության նվիրյալ, ծնողների և ժողովրդի արժանավոր զավակ»:
Վարդան Հակոբյանի մասին որքան շատ տեղեկություններ քաղեցի համացանցից, այնքան ավելի մեծացավ կասկածանքս. այս մարդն ընդունակ է ամեն կարգի կեղծարարության՝ իր կենսագրությունն «ազնվականացնելու» համար: Ահավասիկ մի քանի նմուշ.

«Գրանիշ»-ում տեղադրված կենսագրության մեջ գրել է. «Բաքվի N 152 դպրոցում սովորելու ժամանակ, 9-րդ դասարանում, կոմերիտմիությունից հեռացնում են Վ. Հակոբյանին՝ նրան մեղադրելով «շիրազյան ազգամոլության» մեջ, ազերական հավատաքննիչների ճնշման տակ Վ. Հակոբյանը ստիպված տեղափոխվում և ուսումը շարունակում է հայրենի շրջանի Հին Թաղեր գյուղում»։

Այդ դեպքում «շիրազյան ազգամոլության» մեջ մեղադրվող, «ազերական հավատաքննիչների ճնշմանը» ենթարկվող նույն անձն ինչո՞ւ երկու տարի հետո ոչ թե մեկնում է Երևան, այլ ընդունվում է հենց ազերական Բաքվի մանկավարժականը, ապա այն ավարտելուց հետո, առանց սովետական բանակի շարքերում ծառայելու, աշխատանքի անցնում ու շուտով դառնում Ադրկոմկուսի ԼՂ մարզկոմի պաշտոնաթերթի խմբագրի տեղակալ, ավելի ուշ, Կևորկովի օրոք՝ նշանակվում ԳՄ մարզային բաժանմունքի քարտուղար։

Հակոբյանի մի շարք կենսագրականներում գրված է. «Արցախի գրողների միության վարչության նախագահ 1983-ից»:
1983-ից մինչև 1990-ականների սկզբները նա ընդամենը գրողների միության ԼՂ մարզային բաժանմունքի քարտուղար էր. որտեղի՞ց է հնարել «վարչությունն» ու «նախագահը»...

Ամենախայտառակ կեղծարարություն-սրբապղծության մասին հայաստանյան մամուլում արդեն գրվել է: Վիքիպեդիայում «Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի» էջը զավթել ու այնտեղ տեղադրել է իր կենսագրությունը: Բայց գլխի չի ընկել գողության հետքերը «մաքրել»: Ստացվել է, որ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948-ին և վախճանվել 1915-ին...

Մարկ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ

Հ. Գ.- Ընդհանրապես, պետք է նկատել, որ հայ ժամանակակից գրողներից շատերն են տարված սեփական կենսագրությունը սրբագրելու, հորինելու և զարդարելու մոլուցքով և շատերն են տքնում ապացուցել, որ իրենց իբրև բանաստեղծ «մկրտել» է Պարույր Սևակը:

http://www.irates.am/hy/1382428782

Մեկնաբանություններ

Gohar Khachatryan
Kima jan ays togherd kardaluts hishetsi mi nmanatip patmutyun. Aystegh haghordavarnerits mekn el iren ,,hrchakel,, er Lazaryan chemarani dasatu` anteghyak linelov angam, vor chemaran@ pakvel er 1921 tvakanin. Hents ayd masin TV-ov asetsin` el chi asum vor ashkhatel e kam sovorel mankavarzhakanum. ha,ha,ha......

Hayk Gevorkyan
Այնտեղ մի հետաքրքիր մոմենտ կա, որին ուշադրություն չի դարձվել: Էդ Վարդան կամ Սլավիկ հակոբյանը գրում է, չէ՞, որ երեքով հանդիդել են Պարույր Սևակին: Էն երկուսը նույնպես բանաստեղծներ են եղել, իբր Սևակը կարդացել է նաև նրանց ստիխները: Ենթադրենք Սլավիկը 45 տարի սպասել ու նոր է գրել իր հուշերը:
Բա էն մյուս երկու բանաստեղծներն ինչո՞ւ են բերանները ջուր առել: Այդ 45 տարում ինչո՞ւ նրանք չեն գրել Սևակի հետ իրենց հանդիպման մասին: Հանաք բան չէր Սևակի հետ հանդիպել, նրա հետ կենաց խմելն ու իրենց ոտանավորները նրա կատարմամբ լսելը...
Սա մի լրացուցիչ փաստ է, որ վկայում է Վարդան Հակոբյանի "հուշերի" 100 տոկոսով բլեֆ լինելը:
Սա էլ նրա մի ուրիշ սրբապիղծ արկածներից է.
http://zham.am/am/news/1673.html

Է. Միլիտոնյանը՝ Գրողների միության համագումարի ու «չբավարարված կապիկների» մասին

«Որոշ ընկերներ հարբած, որոշներն էլ տասը տարի չերևալուց հետո Գրողների միության համագումարի օրը եկան և սկսեցին խանգարել: Երկու-երեքի պատճառով չպետք է ասվի, որ բոլորն են վատը: Պետք է կարողանանք տարբերել գրողին չգրողից, գրականության արժեքներն անարժեքությունից»,- լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ, խոսելով հոկտեմբերի 20-ին կայացած Հայաստանի գրողների միության համագումարի մասին, ասաց ՀԳՄ նորընտիր նախագահ Էդվարդ Միլիտոնյանը: Համագումարի օրը իրենց աշխատանքները խանգարողներին նա համեմատեց «չբավարարված կապիկների» հետ, ովքեր անընդհատ ղժղժում են, երբ մի բան իրենց դուրը չի գալիս: Սակայն Է. Միլիտոնյանը իր գործընկերներին չնեղացնելու համար իրեն էլ համեմատեց ՝ նշելով, որ երբեմն ինքն էլ է կապկանում:

Նա նշեց, որ քվեարկության արդյունքների ամփոփումից հետո առաջինն իր ձեռքը սեղմել է ԳՄ նախագահի մյուս թեկնածուն՝ Հովիկ Հովեյանը, իսկ Դավիթ Սարգսյանի ու Ռոմիկ Սարդարյանի հետ էլ բաժակ են բարձրացրել ու շնորհավորել: «Գրողների միությունը գրողական մի ընտանիք է, ամեն մեկս մեր հնարավորությունների սահմաններում պետք է աշխատենք»,- ասաց Է. Միլիտոնյանը:

ԳՄ նորընտիր նախագահի դիտարկմամբ, այսօր իրենց միությունը բազմաթիվ խնդիրներ ունի՝ սոցիալական, ստեղծագործական, բայց նախ և առաջ կարևորեց գրողի դերի բարձրացման ուղղությամբ տարվելիք աշխատանքները: «Այսօր գրողը ոչ թե դեր չունի ու պետք է զոռով բարձրացնենք, այլ պետք է միասին բարձրացնենք այդ դերը»,- նշեց նա՝ թվարկելով և երիտասարդ, և տարիքով գրողների անուններ, որոնք իրենց հետքը թողնել են հայ գրականության մեջ: Նա նաև առաջնահերթ խնդիրներից համարեց Գրողների միությունը նոր տեխնիկայով ապահովելը. «Մեր տեխնիկական հնարավորությունները ծիծաղելի ցածր են»:

http://www.panorama.am/am/culture/2013/10/24/e-militonyan/

Նվիրվում է ՀԳՄ նորվերընտիր նախագահին

Մի Դանթե կամ թե մի Պուշկին ես դու,
Օ՛, ոչ, ոչ, ավելի ուժգին ես դու,
Երկնքից թափված մանանա ես դու,
Մեր արեւ Լեւոն Անանյանն ես դու…

Չարենցի ստվերն ես՝ երկրի վրա,
Կոշիկի ձախ թայը՝ Թումանյանի,
Ես գրազ եմ գալիս խելքիդ վրա,
Որ դու հավասարն ես հուր Խայամի:

Քո փառքը երկինք է հասնում արդեն,
Գրիչդ՝ բլբուլ մի, հավք հազարան
Ափսոս որ հիմնարկդ լիքն է անդեմ
Պոետներով՝ որպես մի կզարան:

Եվ պատրաստ են նրանք զգուշորեն
Լոկ փառքը երգել քո, լալ ու հուսալ,
Զի լքված են, սոված եւ անշոր են,
Առանց քեզ՝ դատարկ ու անմուսա:

Քեզ ողջերի մեջ կփնտրեն, միայն՝
Տուր մի կտոր հաց ու մի քիչ գինի,
Եվ քո պատկերը կպռտեն նրանք
Եվ կերկրպագեն որպես բագինի:

Էդիկ ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆ
«Հրապարակ»
http://www.hraparak.am/news/view/37604.html?fb_comment_id=fbc_410596439056331_2067757_410610985721543#f33e15790c

Վարդան Հակոբյանը Վիքիպեդիայում. Գրական միջակությունները սողոսկել են «Վիքիպեդիա»

Արդեն չենք էլ զարմանում, երբ քնում-արթնանում ենք ու հանկարծ հայտնաբերում, որ սերիալի այս կամ այն «դերասանը», որին երեւի ֆայլաբազարից են գտել, դարձել է վաստակավոր արտիստ: Մեկ ուրիշը, ասենք մի անհայտ գրող՝ մշակույթի վաստակավոր գործիչ: Երրորդին՝ ձեռաց սարքել են «նշանավոր արձակագիր» եւ դոշից կախել «Մեսրոպ Մաշտոց շքանշան» եւ այլն: Չենք զարմանում այլեւս, քանզի մեր երկրում ոչ մի չափանիշ չի գործում:

Վերջին օրերին, սակայն, այս զավեշտալի պատմությունը հիշելով՝ ուղղակի լիաթոք ծիծաղում եմ:
Ո՞վ է ճանաչում կամ ո՞վ է լսել Վարդան Հակոբյան «պոետի» անունը: Պարզվում է՝ այս մարդը, որ լավագույն դեպքում կարող էր լինել քելեխների ու հարսանիքների թամադա, փորձ է արել իր անունը անմահացնել «wikipedia» (Վիքիպեդիա) հանրահայտ հանրագիտարանում։

Սույն «պոետը» կողոպտել է Վարդան Հակոբյան կամ Հեսու վարդապետի էջը (1862, գյուղ Ահարոնք (Սասուն գավառում), 1915, Մեծ Եղեռնի զոհ) եւ դրա վրա կառուցել իր էջը:
Ուշադրություն. ստացվել է, որ «պոետ» Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948-ին եւ վախճանվել …1915-ին...

Ահավասիկ.
Վարդան Հակոբյան (բանաստեղծ)
«Վիքիպեդիայից»՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ գործածումների համար տես՝ Հակոբյան
Վարդան Հակոբյան (բանաստեղծ)
ԱԱՀ՝    Վարդան (Սլավիկ) Սարգսի Հակոբյան
Ծննդյան օր՝    մայիսի 21, 1948 (64 տարեկան)
Ծննդավայր՝    Արփագյադուկ, ԽՍՀՄ
Վախճանի օր՝    1915 թ.
Վախճանի վայր՝    Մուշից ոչ հեռու
Ազգություն՝    հայ

Կրոն՝    Հայ Առաքելական եկեղեցի

Վարդան (Սլավիկ) Սարգսի Հակոբյան (ծնված 21. 5. 1948, գյուղ Արփագյադուկ (ԼՂՀ Հադրութի շրջանում)), բանաստեղծ, դրամատուրգ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1998), պրոֆեսոր։ Ավարտել է Բաքվի մանկավարժական ինստիտուտը (1969)։ 1969-83-ին աշխատել է Ստեփանակերտի «Սովետական Ղարաբաղ» օրաթերթում, 1976-83-ին՝ գլխավոր խմբագրի տեղակալ։ 1983-91-ին՝ գրողների միության Լեռնային Ղարաբաղի մարզային բաժանմունքի պատասխանատու քարտուղար, 1991-ին՝ ԼՂՀ գրողների միության նախագահ, միաժամանակ՝ միության պաշտոնաթերթ «Եղիցի լույսի» գլխավոր խմբագիր....
Հակոբյանի քնարական բանաստեղծությունների հիմնական թեման ժամանակակից մարդու խոհերն են, կարոտի, սիրո ապրումները։

ԿԻՄԱ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ
25.03.13

http://blognews.am/arm/news/45886/grakan-mijakutyunnery-soxoskel-en-viqipedia.html

ԼՂՀ ԳՄ նախագահին

Ո՞վ ես, «պոետ»...

Տարրական կրթությամբ մի երիտասարդ իսկույն արժանացավ մարզկոմի առաջին քարտուղարի «ուշադրությանը»: Կևորկովին հետո «ճանաչեցին» դավաճան: Իսկ նա՝ այդ երիտասարդը, նրա սիրելին էր: Ոտանավորներ գրելու համա՞ր է, որ առաջին դեմքը ընդունում էր «պոետին»: Առանց մեկնաբանությունների՝ գոնե նրանց համար, ովքեր լավ ծանոթ են «պոետի» խորհրդային խորհրդավոր առաջընթացին․ ինտրիգներ, բամբասանքներ, «ստուկաչություն», պրովոկացիաներ մինչև այն աստիճանի, որ Կևորկովը խառնվեց գործին և նա, «պոետ» չեղած՝ դարձավ մարզի այն մարդկանցից, ովքեր ուղղակի կապ ունեն առաջին դեմքի հետ, «Доступ: прямой»:

Իրականում դու, «պոետ», Կևորկովին նվիրված մի «միավոր» էիր, որը նույն «որակով» տեղափոխվեց նույն դիրք, բայց նախորդին տրամագծորեն հակառակ կողմնորոշմամբ, ինչպես սևից՝ սպիտակ: Եթե մինչև 1988 թ. հանրությանը ներկայանում էիր Կևորկովի անունից քո հասցեին գովեստի ու հիացմունքի տեքստերով, ապա 1988-ից հետո խոսում էիր, թե մարզի առաջին դեմքը «վախենում էր» քեզանից: Այսինքն՝ միաժամանակ «նորոգում» էիր անցյալդ ու կերտում ապագադ, հիմա արդեն մնացած կյանքի համար՝ հերոսական էջեր, դրվագներ՝ համեմելով այն ԼՂՀ առաջին դեմքերի քո մասին գովեստի «փաստերով», պարգևներով, մեդալներով, կոչումներով: Երբեմն դա անում ես առասպելական հորինվածքներով՝ «Հայկական առաջին հանրապետության նախագահը զանգել է ԼՂՀ նախագահին՝ խնդրել, որ Կիպրոս ուղարկեն քեզ՝ որպես «դեմք»: Հայկական երկու պետությունների նախագահները չգիտես ինչու պիտի այդքան լուրջ ուշադրություն հատկացնեին մի մարդու, որը ամենատարրական պարտքը չի կատարել հայրենիքի ու նրա ժողովրդի առաջ, երբ ժամը օրհասական էր, ձեռք էր պետք՝ զենք բռնող:

Այդ «հաղթական երթը» քեզ թույլ է տալիս ավելի վստահ լինելու, հաճախ էլ «մուննաթով» պահանջներ ու սպառնալիքներ ներկայացնելու։ Հետաքրքիր է, սկի չե՞ս մտաբերում, որ նորանկախ մեր պետության առօրյան կարող է ծնել տղաներ, (կամ՝ ձևավորել) որոնք թքած կունենան քո կողմից գործադրվելիք (զանազան նենգություններով համեմած) ճնշումների վրա ու քեզ «կմատուցեն արժանին», առանց երկմտանքի: Հույսդ դնում ես «ուժային» լծակներիդ վրա: Լավ մտածիր, այս անգամ «սեղանի շուրջ» չեն որոշելու՝ ուր նստած կլինես նաև դու, «պոետ»: Ինձ մեկ անգամ արդեն հասցրել ես ինսուլտի, ինձ մի կերպ են փրկել... Այլևս միտք չունեմ համբերելու՝ «քթիդ հալը հալ չի...»: Քո ընտանիքում կար ու մնում են երեք «դասալիք»` փախչող, թաքնվող անձ, ովքեր վտանգի պահին ընկերներին թողնում, հեռանում են:

Պատերազմի ժամանակ, այն հեռավոր տարիներին Երևանում հեղինակել ես ելույթներ, որի արդյունքում մեզ՝ ղարաբաղցիներիս էլ «բաժին» է հասել... Паникер, անձ, որը խուճապի է մատնել և շրջապատին... Օրինա՞կ՝ «...Ղարաբաղ չկա, պրծածա...»:

Ցավալին այն է, որ բոլորին ապակողմնորոշելու քո շանսերը շարունակում ես պահել, ու առաջինը ամենուրեք դու ես «զեկուցում», իհարկե, քո «ճշմարտությունը»: Ո՞վ պիտի հեռվից գա, շրջանցի քո խոչընդոտները, դառնա նախագահի հավատարիմ անձը ու քեզ ներկայացնի այնպես, ինչպիսին իրականում կաս:

Անշնորհակալ ես, ապերախտ «Крот»: Ինձ ու իմ ազատամարտիկ ընկերներին հասանելիք արժեքները (պատիվ, հարգանք, պատկառանք և այլն) զավթել ես, յուրացրել հաղթանակի պտուղները այնքնան համարձակ ու «արքյավ», որ կարծես պատերազմը քո «պադվալում» է եղել։ Դու մի օրում չէ, որ դարձար այդպիսին: «Հայրենասիրությունդ» դերասանություններով ներկայացնելում մի հատ ես:

1986 թ. դեկտեմբերին դու կոպտորեն հրաժարվեցիր ընդունել Մարտունու ընդհատակյա կոմիտեի առաջարկը՝ նրա շարքերում պայքարելու անկախ Արցախ-Ղարաբաղ ունենալու կամ մայր Հայաստանին վերամիավորվելու համար: Մեջբերում եմ քո խոսքը.
«Էսքան տարիների ընկերներ ենք, իմ ընկերն ես, չեմ ուզում քեֆիտ կպնեմ, բայց եթե նման խոսքեր մեկ էլ լսեմ իմ կաբինետում, որևէ երբևէ, ինձնից չնեղանաս... Լսեցի՞ր... Լուրջ եմ ասում, վերջ»:

Դեղնել էիր: Թարախի քո գույնից դուրս գնացի: Եկա կոմիտեին զեկուցեցի. «Նրա «չէ»-ն էլ ա մեզ պետք»: Սա անհերքելի փաստ է:

Այսքանը մինչև 1988 թ. «պոետ»: 1988 թ. փետրվարի 12-ից հետո, ամբողջ Ղարաբաղը դարձավ շարժման մասնակից, այդ թվում նաև դու․․․ Հոսանքին հակառակվե՞լ... Այլընտրանք չունեիր, չկար: Հասկանալի դարձավ նաև քեզ, որ սա 60-ականները չեն...

Այն ժամանակ գրողների միության նախագահը դաժան հալածանքների ենթարկվեց  ու «վտարվեց» հայրենիքից: Դու, «պոետ», բացարձակ դեմ էիր ազգային ազատագրական պայքարին, Ղարաբաղը Հայաստանին վերամիավորելուն դեմ էիր․․․Եվ հանկարծ 1988 թ. փետրվարի 20-ին դու՝ նախագահությունում: Շոկ... տառացիորեն ցնցվեցինք, ես ու կոմիտեի տղաները կոկորդով մեկ պիտի գոռայինք՝ Այս մարդը «Крот» է, սրան չի կարելի վստահել․․․
1988թ. մարտի 16-ին Հենրիխ Պողոսյանը Վոլոդյա Խաչատրյանին ու ինձ կանչեց «ագրոպրոմ»։ Մոտ երեք ժամ զրուցեցինք շատ հարցերի շուրջ: Այդ ժամանակ Հ. Պողոսյանին դիմեցի ինձ հուզող «Крот»-ի մասով: Մեջբերում եմ նրա խոսքից, գրառածից. «Ավելի բացարձակ ու անմիջական դավաճանություններ բոլոր ժամանակներում եղել են, բոլորի մոտ, բոլոր ազգերի: Պիտի զգուշանալ, չտալ դիրքավորվելու շանս ու պահը  գտնել «պատասխանելու»... Գործեր շատ ունենք, առայժմ... Ընթացքից կհանենք «Крот»-ներին»:
Ես դժգոհ էի պատասխանից: Բայց դա իմ «կարճատեսությունից» էր: Գուցե նաև միամտությունից ու անկեղծությունից:

Շուտով վառոդի հոտը քեզ մի բուռ դարձրեց: Փախչելը ելք համարեցիր: Որոշեցիր ողջ մնալ ուրիշների ամուսինների, հայրերի, որդիների ու մնացած զենք բռնողների (այդ թվում՝ կանանց) խիզախության հաշվին: Լքեցիր երկիրը, երբ նրան արնաքամ անելու թշնամու մտադրությունը ելակետին էր հասել, մի ձեռքը, մի բազուկը ուժ էր ու պետք ունեինք, ա՛յ ողորմելի...

Դրա մասին ի՞նչ կասես, «պոետ»: Թե՞ արդեն չես հիշում քեզ, քո փախչելը... 1992 թ. մայիսի 17–ից հետո ճանապարհը բացվեց... երբ ուզես գաս, երբ ուզես՝ փախչես: Բայց դու ուշքդ «զարկերակին» մոտ էիր պահում․․․

Փախչողներ, դասալիք, անկայունություն, վախ և նրա դրսևորման ձևեր և այլն եղել է, ցավոք՝ բավականին... բայց այդ մարդիկ ոչ էլ որևէ հարցում դժգոհություն են հայտնել՝ կարծես հոգու խորքում մեղավոր են ճանաչում իրենց ու լուռ ապրում են՝ «դրսում», թե՝ երկրում մեր: Իսկ դո՞ւ: Հազար անգամ ինչո՞ւ անպայման «Дезертир»-ը մեր պետական հիմնի տեքստը գրի... Ուրիշ բանաստեղծ չկա՞ր: Տաղանդավոր, անկեղծ, շիտակ պոետներ միշտ էլ ունեցել ենք, սակայն...

Սա էլ համբերեցինք... «Եթե թուրքերը գային, նա կմնար նույն պաշտոնում, կօգտվեր շատ արտոնություններից, կվայելեր նույն հեղինակությունը»: Ժամանակին «վաստակած պտուղների» հաշվին: Այդպես չէ՞, «պոետ»: Ամեն բան մոռացության է տրվելու, ժամանակը իր հետ տանելու է իր հերոսներին, իսկ դու, «պոետ», և քեզ պեսները ապրելու են «կռիսայի» կարգավիճակով՝ խալխին պարտադրված:

Ֆինիշում տեղդ ապահովելուց հետո սկսեցիր ստանալ՝ ԼՂՀ «տարածքի վրա» գոյություն ունեցող պարգևները, մեդալները, տիտղոսները, կոչումները, պաշտոնները, դիրքերը, զանազան կազմակերպություններ նախագահելը... Դոկտոր, պրոֆեսոր, սեփական համալսարանի ռեկտոր, օլիգարխ...

Ախր քեզու ուգյորա կաց, անկուշտ մի՛ եղիր, ագահություն մի՛ արա, մի՛ լկտիացիր, պյուլերը վաղուց ես կոխ տալիս, ու շարունակում ես... Ախր որ ընկերներով հիշում ենք արարքներդ ու տեսնում փայդ, մնում ենք ապշած, թե ինչո՞ւ հնարավոր էր նաև «այսպես»: Օրինա՞կ... Ինչո՞ւ էիր Ադրբեջան ուղարկվող փաստաթղթերը (դեռևս մինչև 1986 թ. խմբագրում, ինչո՞ւ, օրինակ՝ «Արցախ» բառը կարմիրով ջնջում էիր ու գրում «Ղարաբաղ»:

Հաշվարկներդ արդարացրին իրենց: Ինչպես և 1988 թ. ամեն բան ի վերջո վճռվելու էր սեղանի շուրջ: Ուր անպայման ներկա ես լինելու (Կևորկովին գոնե շնորհակալ լինեիր) բոլոր սեղանների շուրջ՝ Ղարաբաղի, թե՝ մեկ այլ:

Դու, «պոետ», ստացար ամենահաջող «դիրքը»: Ամեն բան դու ես որոշում: Ո՞ր ծառայություններիդ  հաշվին ու խաթրին... Տպագրված 45 գրքերի՞դ... Քո խոստովանությամբ վերջին 5 տարում  Երևանում վաճառվել է երկու գիրք, այն էլ՝ ծանոթի: Երկար պատմեցիր ու դժգոհեցիր ՀՀ գրողների միության նախագահից, իբր նա է մեղավոր, որ գրքերդ չեն վաճառվում: Հերիք է, «պոետ». հա բամբասես, դժգոհես: Ասե՞մ ինչի մասին գրես, որ...

Պատմիր, թե ինչպես եղավ, որ մայր Հայաստանից զենք վերցրին մեր եղբայրներն ու քույրերը նաև, ու եկան պաշտպանելու քո տունը, տեղը, ունեցվածքը՝ այդ թվում, մեր մի կտոր Հայաստանը՝ Ղարաբաղը: Իսկ դուք (քո ընտանիքում երեք տղամարդ) փախաք Երևան: Գրիր... դա միակ գիրքդ կլինի, որը կվաճառվի և կարելի կլինի խուսափել ողորմությունից՝ քանզի ամբողջ մի կյանք պարտադրաբար խալխի վզին ես կապում գրքեր՝ որոնք լումա չարժեն, զզվանք են առաջացնում՝ ինչպես հետ տված սնունդը: Քաջություն գոնե այս հարցում ցուցաբերիր:

Ողջ մնալուդ խնդիրը ելակետային էր, հանճարեղ կողմոնորոշում, ճիշտ ընտրություն կատարեցիր քեզ ու որդիներիդ համար: Դու սպասում էիր քո ժամին: Մենք՝ ազատամարտիկներս, քեզ ամեն օր մոտեցնում էինք հաղթական երթին, քեզ ու քո ընտանիքին բարգավաճ կյանք էր սպասվում, որովհետև քեզ էին լսելու... Խրամատի ու նրա զինվորի մասին քո հորինվածքներն էին մատուցվելու՝ մեր ճշմարտության փոխարեն:

Մենք խրամատում, իսկ դու քո պադվալում դիմավորեցինք 1994 թ. զինադադարը: «Զրոյից» ստեղծելով անհամ, չկապակցված բառերի կույտեր, աղբ իսկապես, դու ստացար աներևակայելի բաժին... Դու ես այս երկրի Ցենզուրան, դու ես որոշում քեզ հատուկ (ուրիշի ձեռքով`այս տեսակետը մեր հեղինակավոր գրողներինն է) պրիյոմներով:

 Ես փորձեցի քո և քեզպեսների կերպարները բացահայտել «Ժողովուրդը՝ Պետություն, Պետությունը՝ Ժողովուրդը» գրքիս մեջ: Գոնե մի գիրք էլ «այսպիսին» լինի, բայց երեք տարի հալածանքներից ու խեղաթյուրանքներից պաշտպանվել չեղավ: Վերջին պահին «Դիզակ» հրատարակչությունից հանեցիր:

Եթե քեզ ու քո «կատեգորիային» ձեռք չտայի, գիրքս կտպագրվեր: Ի տարբերություն շատերի, ես քեզ գովել չեմ կարող, ես չեմ դադարում ապշելուց, թե քեզ ինչպես է հաջողվում անընդհատ կեղծել, «բազմերես» հերթական ժպիտով, քծնանքով հանդես գալ պատրաստի դերերում ու մնալ «շարքում»: Դու, ա՛յ ողորմելի, ոչ թե հնարավոր բոլոր կոչումները, տիտղոսները, պարգևները, մեդալները, նվերները (այդ թվում՝ դրսից) և այլն, ստացար (մի առիթով էլ քեզ զանգել առաջարկել են ինչ-որ ոսկե մեդալ, դու բնականորեն չես հրաժարվել սակայն հետո պարզվել է, որ դրանից արդեն ստացել ես)... Լա՞նք, թե՞ խնդանք: Այս տիկնիկային հանդեսից ո՞նց չզարհուրեմ...

ՀՀ «հանրամատչելի» տեքստերով շողշողում ես նաև Երևանում, ստանում պարգևներ ու շնորհակալագրեր... Դե, իհարկե, եզակի դեպք է... Էլ ե՞րբ ենք Շուշին վերցնելու, որ մեկ էլ ԼՂՀ գրողների միության նախագահը ներկա չլինի, ավելի ճիշտ՝ փախչի Ստեփանակերտից, որպեսզի Շուշին ազատագրելիս ինքը չտեսնի, ներկա չլինի...

2010 թ. տարեց պոետի մահից քիչ առաջ էր: Ի դեպ, նա շատ մտահոգ տարավ այս արտակարգ իրավիճակը: Քո ռեկտորական կաբինետում վարչության նիստ էր: Ես գործի բերումով էի եկել Ստեփանակերտ ու մասնակցեցի... Վիրավորեցիր քո տեղակալին (ի դեպ, քարտուղարուհի, տեղակալ, ենթակա ցանկացած անձ՝ մշտապես ստորացված են քո կողմից, բազմաթիվ անգամ ներկա եմ եղել ու տեսել նրանց «գնդակահարված» արժանապատվությունը՝ լացի մեջ) գրողներ Խ–ին և Հ–ին չհրավիրելու համար... Հետո խոսքդ ընթացքից ուղղեցիր կառավարությանը՝ կցկտուր միայն քեզ հասկանալի դժգոհություններով:
Անընդհատ հոլովելով՝ «վարչապետի», «վարչապետը», թե ի՞նչ, ինչո՞ւ... Այնուհետև սկսվեցին անկանոն միջամտությունները, սատարող ձայնակցությունները՝ բանաստեղծներ, բանաստեղծուհի, ենթականեր կամ ակնկալողներ ջուր էին լցնում քո ջաղացին, իսկ դու ոգևորվածությունդ հասցնում էիր հիստերիայի ու քեզ լիցքավորում: Քեզ հանգստացնել էր փորձում տարեց բանաստեղծը...

Դու «խիզախությունդ» տեղափոխեցիր ու խոսքդ կրակահերթով ուղղեցիր ԼՂՀ նախագահին: Իբր քո կողմից շոշափվող հարցի շուրջ եղած խնդիրը չի վերահսկվում ԼՂՀ նախագահի կողմից: Իբր նաև նախագահն է մեղավոր, որ վարչապետը քեզ «դուր չի գալիս», չի կատարում քո պահանջները... Եվ հանկարծ.
– Ես առաջարկում եմ,– բերանիցդ թուք էր փրփրել,– ԼՂՀ գրողների միությունը դուրս բերել ԼՂՀ կազմից և դիմել Ադրբեջանի գրողների միությանը, այդ պետության գրողների միության կազմում ընդունելու խնդրանքով:

Ոչ մեկը հարց չտվեց, թե Ադրբեջանի կազմում Ղարաբաղի գրողների միությունը ի՞նչ ստատուսով պիտի ընդունվի: Մի պահ կասկածելի լռություն տիրեց: Դու աղաղակելով ելույթների էիր կոչ անում: Բայց ոչ մի իրարանցում: Շշմելու բան էր: Տարեց բանաստեղծը ճիգ էր գործադրում ինչ-որ չափով մեղմելու, գուցե սվաղելու... Լրագրող-գրող տղաները ձայնակցում էին բավականին վստահ՝ որքան էլ զարմանալի... Նրանք կամ քո ենթականերն էին ամիջապես կամ՝ անուղղակի կախվածություն ունեին, հացի խնդիրը «հրում» էր: Կուրորեն, քեզ էին սատարում, հավանություն տալիս քո բոլոր առաջարկություններին:
Տարեց բանաստեղծը ինձ համար խոսք խնդրեց: Իսկույն արձագանքեցիր: Երևի ակնկալում էիր «բռնկումներ», «տաքսիրտ-տաքարյուն»:

– Չգիտեմ բուն թեման ինչի մասին է, բայց ես կարծում եմ երկրի ներսում քիչ թե շատ լրջություն ունեցող հարցերը պիտի լուծվեն նախագահի մակարդակով: Եթե առկա են խնդիրներ, ապա պետության նախագահը պիտի տեղեկացվի, գրավոր թե բանավոր․․․

Վեճը շարունակվեց... Քեզ համար, «պոետ», իմ ասածները նորություն չէին, բայց դու անակնկալի եկար: Դու այլ խոսքի, ելույթի էիր սպասում: Ես արդեն փորձում էի, գոնե ինձ համար, պարզել, թե ո՞վ ես դու, «պոետ»: Սահման չկար քո «բեսպրեդելին»: Ո՞ւմ էիր վախեցնում և ինչո՞վ: Սանձարձակությունդ հասնում էր գագաթնակետին: Չեմ կարծում, թե ներկաներից որևէ մեկին դուր եկավ քո կողմից «առաջ քաղածը»: Ուշ էր արդեն... Որևէ ուժ չդիմակայեց քեզ... Քո դեմ խաղ չկա: Դա ակնհայտ էր: Քո սադրանքներին ու «ձևակերպումներին» ծանոթ էին: Փորձանքից հեռու։ Նենգությունդ կտապալեր ու չէր խնայի ոչ ոքի:

Անվստահություն ես հայտնում անխտիր բոլորին, դու՝ մի մարդ, որը պատրաստ է դավաճանել՝ եթե պահանջները չկատարեն: Ինքդ քեզ շնորհել ես այդպիսի իրավունք... Ո՞ր ծառայություններիդ հաշվին ես քո «կապրիզները» պարտադրում սպառնալիքներով:

Քեզ հվաքե, «պոետ», քեզու ուգորա կաց, անշնորհակալ մի՛ եղիր, «փայդ» գերազանցում է քեզ հասանելիքին հազար անգամ:
Ո՞վ ես դու, «պոետ»:

ՍԵՅՐԱՆ ՔԱՄԱԼՅԱՆ

գրող, ազատամարտիկ

Սեյրան Քամալյանը ղարաբաղյան շարժման Մարտունու ընդհատակյա կազմակերպության («Կոմիտե») հիմնադիրներից է ու նրա ակտիվ գործիչներից: 1992թ. լինելով հորձանուտում, լեգենդար Մոնթե Մելքոնյանի կողմից նշանակվել է Մարտունու շրջանի պարետ: Դեռևս Ավոյի կենդանության ժամանակ տպագրվել է «Խոսք եմ խնդրում զոհվածների համար» ու խրամատում գրվել է «Ավոն մեր աչքերով» գրքի մի մասը:
1994թ. Երևանում տպագրվել է «Ավոն մեր աչքերով» գիրքը, որի շնորհանդեսը կայացել է հերոսի մահվան օրը` հունիսի 12-ին:
Ս.Քամալյանը ստեղագործում է նաև ռուսերեն լեզվով: Առավել հայտնի է նրա «Карабах на пути к бессмертию» (1994թ.) գիրքը, որը Ռուսաստանի Դաշնության հայ համայնքների համաժողովներից մեկի որոշմամբ տարածվել է ԱՊՀ և մի շարք այլ պետությունների հայ համայնքներում:
Ս. Քամալյանը ԼՂՀ, ՀՀ և ՍՍՀՄ գրողների միության անդամ է, Եղիշեի ամենամյա մրցանակի դափնեկիր է, յոթ գրքի հեղինակ: