Հանրահայտ հայկական ֆիլմում ռեժիսորը դռան զանգով մի քանի անգամ ընդմիջել է մանկավարժի խոսքը։ Հիշում եք չէ՞ «Ես 40 տարվա մանկավարժ եմ և մի պարզ ճշմարտություն գիտեմ…ծըլը՜նգ-ծըլը՜նգ»։ Այդպես էլ ոչ ոք չիմացավ, թե իր իմացած ո՞ր ճշմարտության մասին էր ցանկանում խոսել քառասուն տարվա այդ մանկավարժը։ Չեմ ցանկանում ընդհանրացնել։ Ճիշտ չի լինի, եւ հոգուս վրա մեղք վերցրած կլինեմ, եթե հենց հիմա չնշեմ, որ ճանաչում եմ քառասուն տարվա մանկավարժների, որոնց կրթած ու կյանք ճանապարհած սերունդները «Հայոց պատմություններ» քերթեցին, Ղարաբաղ ու Շուշի ազատագրեցին։ Ֆիլմի մանկավարժն էլ, ով գիտի, գուցե նրանցից մեկն էր։ Մենք, ցավոք, այդպես էլ չլսեցինք նրա ճշմարտությունը, որը, եթե ֆիլմում հնչեր, այսօրվա որոշ հիսուն տարվա մանկավարժներ դրանից, չի բացառվում, ճիշտ հետևություններ կանեին (ասա՝ դե ֆիլմ եք նկարում, մինչև վերջ նկարեք, էլի)։
Հիմա գանք «Լևոնապատումի» մեր գլխավոր հերոսին՝ Հայաստանի գրողների միության նախագահ Լևոն Անանյանին։ Նախապես նշեմ, որ այս գլխում նրա հերոսությունը միջնորդավորված բնույթ է կրում, քանզի առաջին պլան են մղված այլ արժեքներ՝ զորօրնակ հանրահայտ «Գրական թերթը» եւ հազարավոր գրագետների կյանք ճանապարհած Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտի պատմա-լեզվագրական բաժանմունքի 50-ական թվականների լավագույն շրջանավարտները, ովքեր, եթե հավատանք նրանց իսկ խոստովանությանը, թերթում հրապարակված որևէ հոդված կարդում են միայն այն բանից հետո, երբ հոդվածի մեջ տեսնում են անչափ սիրելի անձնավորության լուսանկարը։ Հերոսների այս բույլի մեջ, հասկանալի է, Լևոն Անանյանը չէր կարող անընդհատ առաջին պլանում մնալ, եւ դրա անհրաժեշտությունն էլ չկա՝ քանզի սույն գլխի գեղարվեստական առանձնահատկություններն այլ բան են թելադրում (Սա երրորդ գլուխն է։ «Լևոնապատումիս» երկրորդ գլուխը տպագրված է «Հայոց աշխարհ» թերթի 2010 թվականի դեկտեմբերի 3-ի համարում)։
Վերջապես եկել է ժամանակը, որ ընթերցողը նաև տեղյակ լինի այն ամենին, ինչ կատարվում է գլխավոր հերոսի շուրջը, այլապես կերպարը կարող է թերի մնալ եւ սխալ ընկալվել։ Բացատրեմ՝ ինչու։ Օրինակ, երբ Լևոն Անանյանն իր բոլոր ապարատներով (խոսակցական, դիմածնոտային, կոկորդային, տեսողական, լսողական եւ այլն) իր բոլոր զգայարաններով, իրեն լսելու համար ականջ ունեցող լրատվամիջոցներով, դատարանով, բանով հայտարարում է, որ լրագրողը հանուն «իրեք մանեթի» է վարկաբեկիչ հոդված գրում իր մասին, այնքան էլ համոզիչ չէ։ Բանն այն է, որ լսողն էլ հաշվել գիտի եւ ոչ մի դեպքում նրան չես կարող համոզել, որ այս ճգնաժամի պայմաններում լրագրողն իր թանկարժեք ժամանկը կվատնի «իրեք մանեթանոց» նյութերի վրա։ Լիքը լավ թեմաներ կան, որ հազար ու մի գրանտներով վարձատրվում են շատ ավելի բարձր, քան Լևոն Անանյանի մասին գրված հոդվածները։ Բացի այդ՝ Լևոն Անանյանը դեռ շատ հեռու է ճշմարտությունից։ Նա այդ հոդվածները, վերը նշված բոլոր միջոցներով, փորձում է ներկայացնել որպես իր դեմ գրաված հոդվածներ, մինչդեռ ես, որ «Լևոնապատումի» այս տարբերակի հեղինակն եմ, գտնում եմ, որ իմ հրապարակումները ոչ թե իր դեմ են, այլ իր համար, մեր գրական ընտանիքում խաղաղություն հաստատելու, վերջապես՝ գրականություն ստեղծելու համար։ Հետևաբար, իմ իսկ գլխավոր հերոսը դեռ խնդիր ունի ապացուցելու հակառակը։
Ահա ուրեմն, «Լևոնապատումիս» համապատասխան գլխի հանգույցն արդեն պատրաստ է, որտեղ գլխավոր հերոսը, Մարկոս աղա Ալիմյանի հանգույն, չմասնակցելով գործողությանը, անցնում է այդ հանգույցը բացելու գործին՝ նա այստեղ փորձում է ապացուցել, որ հրապարակված հոդվածներն իրոք իր դեմ են։ Դրա համար նրան պետք է եղել ամբիոն։ Գրողն, ի պատիվ իրեն, այս անգամ գտել է այն՝ ի դեմս «Գրական թերթի», եւ դա լավ է։ Լավ է այնքանով, որ փորձել է գրին գրով պատասխանել, ինչպես վայել է գրիչ ունեցող ամեն մի մարդու։ Վատն այն է, սական, որ այս պատմության հետևից, դատելով ամբիոնի հրապարակած գլուխգործոցից (Մամուլի ազատությո՞ւն, թե՞…, Գրական թերթ, 3 դեկտեմբերի, 2010թ.), Լևոն Անանյանի ականջները բոլորովին չեն երևում։ Բայց, ինչպես պայմանավորվեցինք, դա գեղարվեստական առանձնահատկություններով է թելադրված։
Եվ այսպես, Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտի լեզվագրական բաժանմունքի 50-ական թվականների մի խումբ շրջանավարտներ, պարզվում է, «Հրապարակ» թերթում տեսել են Լևոն Անանյանի նկարն ու ցանկացել են իմանալ, թե ինչ ներբող է գրված նրա մասին այդ հոդվածում։ Ու, այ քեզ բան, հայտնաբերել են, որ ոմն Էդիկ Անդրեասյան հանդգնել է իրենց կուռքին բան ասել։ Հայտնաբերել են ու սկսել. «Մենք քառասուն տարվա մանկավարժ ենք եւ մի պարզ ճշմարտություն գիտենք…»։ Ծըլը՜նգ…
«Գրական թերթին», եթե անունս հրապարակած չլինեին (ի դեպ՝ առաջին անգամ), հանգիստ խղճով կմեղադրեի իր առանց այն էլ սուղ տարածքը նման անհեթեթության տրամադրելու համար։ Քանի՞ նորաթուխ պոետի կարող էին ներկայացնել, այ մարդ։ Բայց քանի որ «Լևոնապատումի» ակամա գործող անձինք հարկ են համարել անդրադառնալ նույն «Լևոնոպատումի» առաջին գլխին (սա նոր գրական հնարք է՝ երբ գրքի հերոսը քննադատում է հեղինակին), ստիպված եմ խոստովանել, որ թերթի այս համարն իրոք ստացվել է։ Շատ չերկարացնեմ։ Շարունակենք։
Նշված հրապարակման հետևից, ուրեմն, ինչպես ասացինք, Լևոն Անանյանի ականջները բնավ չեն երևում։ Երևանի Խաչատուր……… բաժանմունքի 50-ական թվականների մի խումբ շրջանավարտներ, ինքնաբուխ կերպով (Լևոնների պարագայում սա խիստ ակտուալ է) որոշել են Լևոն Անանյանի «թասիբին» կանգնել, թեև խոստովանում են, որ Լևոն Անանյանը դրա կարիքը չի զգում։ Այս իրարանցման պատճառն էլ, ինչպես ասացի, ես եմ՝ «Լևոնապատումիս» առաջին գլխով։ Ինչու եմ նշում միայն առաջին գլխով, որովհետև «Գրական թերթի» մանկավարժ-հրետանին երկրորդ գլուխը չի կարդացել, քանզի այն լուս է տեսել «Գրական թերթի» այս համարի հետ նույն օրը։ Եվ, բացի այդ, հավանաբար չի էլ կարդա, որովհետև երկրորդ գլուխը ներկայացնող հոդվածի մեջ Լևոն Անանյանի լուսանկար չկա։
Գրական այս շեդևրի մանկավարժական թեքումով հեղինակային խումբը (հետաքրքիր է, որ Գրողների միության թերթի էջերում էլ է արտացոլվում գրական նախագահի մարտավարությունը՝ գործել խմբակային), ճիգ ու ջանք չի խնայել ինձ ապացուցելու, որ «Հրապարակ» թերթում տպագրված հոդվածս (Ես՝ «Կեղանքի» առաջին մրցանակակիրս…, Հրապարակ, 13 նոյեմբերի 2010թ.) Լևոն Անանյանի դեմ է գրված։ Քավ լիցի, պարոնայք, ես այդ հոդվածը, որ «Լևոնապատումիս» առաջին գլուխն է, գրել եմ բացառապես Լևոն Անանյանի համար եւ ոչ թե նրա դեմ, ինչպես սխալմամբ ընկալել եք։ Այո, Լևոն Անանյանի կողմից «Կեղանք» մրցանակ հնարելու առիթով ես գրել եմ. «Ո՞վ է Ձեզ նման տափակ միտք հուշել, պարոն Անանյան, ազնվորեն խոստովանեք եւ Ձեզ հետ ոչինչ չի պատահի։ Ոչինչ չի փոխվի Ձեր շուրջը, քանզի Դուք ընդունակ չեք նույնիսկ գիտակցելու, որ Ձեզ դրդել են, ներողություն, հիմարության»։ Հարգարժան Լևոն Անանյանի դեմ որևէ բառ կա՞ այստեղ։ Այդ հոդվածը, հարգելի գրականագետներ եւ ակամա գործող անձեր, տեղով խրատ է, խրատ։ Աչքներդ լավ բացեք։
Ցավով պետք է նշեմ, որ «Գրական թերթի» պատասխանատուներից և ոչ ոք չի կարդացել «Լևոնապատումի» առաջին գլուխը։ Այլապես նրանք, ականջները կախ, չէին համաձայնի Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան…… բաժանմունքի շրջանավարտների այն հերյուրանքին, թե ես, իբր, խոստովանել եմ, որ Լևոն Անանյանին առաջին անգամ էկրանին եմ տեսել։ Ներողություն, բայց սա է այդ մասին պատմող իմ նախադասությունը. «Լևոն Անանյանին, մինչև Կենտրոն հեռուստատեսության «Ուրվագիծ» հաղորդաշարին հյուրընկալվելը, մեկ էլ տեսել էի մեր մեծերի պանթեոնում՝ Հրանտ Մաթևոսյանի գերեզմանին ճառելիս»։ Արտառոց ի՞նչ կա այստեղ, որ այդպես կպել է մեր մանկավարժների սրտին։
«Գրական թերթը», որ թերթ է այնուամենայնիվ, նաև պարտավոր չէր էս գլխից հավատալ «նորաստեղծ գրական խմբակի» առաջնորդի այն խոսքին, թե Էդիկ Անդրեասյանը պատվեր է կատարում, թե նրան վճարել են Անանյանին հայհոյելու համար։ Տղերք ջան, ուրեմն ժամանակն է, որ ձեր գլխի դափնեպսակները հանեք ու մեկ-մեկ ուրիշ թերթերի խմբագրություններ մտնեք՝ վերջապես հասկանալու համար, որ այս կյանքում ամեն ինչ չէ, որ առնվում ու ծախվում է, որ կյանքում որոշ բաներ այնպես չեն, ինչպես գրողների անանյանական միությունում։ Սրանից հետևում է, որ «Գրական թերթը» պարտավոր է ինձնից ներողություն խնդրել իր էջերում հանդես եկող շառլատանների փոխարեն, քանզի ես, բառիս ամենաիսկական իմաստով, որևէ քոռ կոպեկ չեմ ստացել դրա համար եւ հրապարակավ էլ հայտարարել եմ, որ իմ «Լևոնապատումը» նվեր է Հայաստանի Հանրապետությանն ու ողջ հայ ժողովրդին։ Բայց ես, ի տարբերություն ոմանց, նաև չեմ պնդում, որ «Գրական թերթի» թղթակիցը հանուն «իրեք մանեթի» է այսպես դոշ տալիս մեր գրական մեծության համար։ Տգեղ կլիներ, այնպես չէ՞։
Կեղծիքը, «Գրական թերթի» հարգելի կոլեգաներ, սրանով չի ավարտվում։ Դուք կկանխեիք դրա ծավալումը, եթե ձեր «ջանին ջափա» տայիք ու կարդայիք հանուն Անանյանի վաղվա օրվա «Հրապարակ» եւ «Հայոց աշխարհ» թերթերում տպագրված հոդվածը։ Հանկարծ չասեք, որ «Գրական թերթը» ազատ խոսքի ամբիոն է եւ որ նյութն էլ տպագրել եք հատուկ խորագրի տակ, առանց խմբագրական շտկումների։ Ձեր թերթը (գոնե այս համարը) նմուշի համար մի խորագիր էլ չունի։ Բայց դա արդեն բոլորովին այլ թեմա է։
Ես պնդում եմ, որ «Լևոնապատումիս» առաջին գլխում ինձ ցույց տաք, հատկապես այն հատվածը, որտեղ ես, իբր, նկարագրել եմ Լևոն Անանյանի հանդիպումներն իր ընկերների հետ եւ այն էլ պանթեոնում, իբր հետևել եմ նրան, իբր լսել եմ, թե նա պանթեոնում ինչպես է ասել, որ թերթ չի կարդում։ Ավելին, ցույց տվեք այն հատվածը, որից այս շաղակրատներն ու «Գրական թերթը» եզրակացրել են, որ օրվա վերջում մի հանճարեղ երևույթի եմ ականատես եղել՝ Անանյանի հետևից զուգարան գնալով։ Կարո՞ղ եք։ Սա չի՞ մեր գրողների կենսունակ օրգան համարվող թերթը։
Շարունակե՞նք ընթերցել։ Խնդրեմ։ Ես ասել եմ. «Ամեն լավ բանի ձախողում, ի դեպ, սկսվում է լեզվի վրա չկարողանալուց։ Սա հավասարապես վերաբերում է բոլոր երկրների թե ղեկավարներին, թե լրատվամիջոցներին եւ թե ստեղծագործական միությունների նախագահներին»։ «Գրական թերթի» մանկավարժական բաժնի վարիչը սա հասկացել է «մի փոքր» այլ կերպ։ Ըստ նրա՝ թերթ չկարդալն է հավասարապես վերաբերում բոլոր երկրների թե ղեկավարներին, թե լրատվամիջոցներին եւ թե ստեղծագործական միությունների նախագահներին։ Տխո՞ւր է։ Ոչինչ, հիմա կզվարճանաք։
Ես նաև ասել եմ. «Իսկ հիմա, ինչպես խոստացել էինք, Անանյանի փողոցային պահվածքի մասին»։ Այնուհետև, որպես այդ պահվածքի վառ արտահայտություն ներկայացրել Անանյանի՝ հեռուստաէկրանից արած «փողոցային» սպառնալիքը, որ ինքն էլ կին լրագրողի վարքի մասին կսկսի գրել։ Սակայն, գրական եղբայրության թերթում դա այլ մեկնաբանություն է ստացել։ Ըստ այս թերթի՝ ես, Անանյանի փողոցային պահվածք ասելով, նկատի ունեմ լրատվամիջոցներին դատի տալու նրա սովորությունը։ Ցնդաբանություն չէ՞։
Հիմա հարցնում եմ՝ ինչպե՞ս վարվեմ, երբ իմ մասին թերթն այսպիսի հերյուրանք է տպել։ Օրենքն ասում է՝ դատի տուր, վիրավորողի հերն անիծիր։ Լավ։ Բայց ես ո՞ւմ դատի տամ։ «Գրական թերթի՞ն», Խաչատուր Աբովյանի անվան……. բաժանմաունքի շրջանավարտների՞ն։ Իմ «Լևոնապատում» գրքի հերոսների՞ն։ Հարգելի իրավաբաններ, դա հնարավո՞ր է։ Եթե այո, խնդրեմ, դատի եմ տալիս։ Բա մեղք չե՞ն նրանք։ Հապա ասեք «Գրական թերթ», հապա ասեք «Խաչատուր Աբովյան…, հապա ասեք Գրողների միություն… Ես եմ չէ՞ ինձ համար ստեղծել այս կերպարները։ Ես ո՞նց դատի տամ նրանց։ Գրչակից տղերքը չե՞ն ասի՝ էս ինչ ես անում, այդպիսի գրական հնարանք չկա։ Իմ շատ սիրելի վաղամեռիկ Արմեն Մարտիրոսյանն ինձ չէ՞ր ասի՝ արա, ապե, փոքրիկ տղա~ա~ա, դու գրիչ չունե՞ս, որ դատի ես տալի՜իիիս…
Թող ուրեմն Արմեն Մարտիրոսյանի ոտների ջուրը խմեն իմ հերոսները, որ անգրագիտությունից մեռնելով, գրչից խորշելով, իրենց գրածից ամաչելով, լրագրողի ու լրատվամիջոցի են դատի տալիս՝ ինչ է թե լրագրողն ու լրատվամիջոցը փորձել են ձեռք տալ իրենց դափնեպսակին։
Վերջում՝ զավեշտի մասին։ Զավեշտ, որ երկուսն արժե։ Հերոսներս բոլորովին դուրս են եկել իմ վերահսկողությունից։ Ինձ՝ հեղինակիս, հարց են տալիս. «Մի հարցնող լինի (սելը ճռռալու փոխարեն սելվո՞րն է ճռռում), քեզ ինչ, որ այդ լրատվամիջոցին դատի է տվել (Անանյանը, Էդ.Ա.), քո սիրտը ինչո՞ւ է մրմռում (եթե, իհարկե, կեղծանունով չես դիմակավորվել)»։ Տես ո՜ւր են հասել «Գրական թերթն» ու նրա էջերում տպվողները։ Ուզում են ասել՝ թուրքը Վարդենիս է մտել, քե՞զ ինչ, դու Երևանում ես ապրում։ Ի՞նչ համերաշխություն, ի՞նչ հայրենասիրություն, ի՞նչ ֆլան ֆստան…էդ ի՞նչ աննամուսություն է, որ դու ես արել, այ Էդիկ Անդրեասյան։ Բայց սա դեռ հեչ։
Ինձ հատկապես հուզում է կեղծանվան պահը։ Իմ գրքի հերոսներն ինձ չեն ճանաչում։ Այ, այ, այ, այ, այ… Խաչատուր Աբովյանի անվան տը, տը, տը, բաժանմունքի հիսունականների շրջանավարտները, գուցե չճանաչեին։ Նրանք նոր կերպարներ են այս գործում։ Բայց «Գրական թե՞րթը»…
Հարգարժան գլխավոր խմբագիր Սամվել Կոսյան, «Գրական թերթի» ութերորդ էջի ներքևի ձախ անկյունում, որտեղ հանգչում է հսկա տառերով գրված ձեր անուն ազգանունը, փոքրիկ, սև տառերով նշված են նաև խմբագրական խորհրդի անդամները։ Եթե դուք իրոք մոռացել էիք մեր ծանոթանալու տեղն ու ժամանակը, հարցնեիք նրանցից առաջինին՝ Նորայր Ադալյանին։ Եթե նրան չգտնեիք, կարող էիք դիմել Զորի Բալայանին, Վազգեն Գաբրիելյանին, Հենրիկ Էդոյանին, Ռուբեն Հովսեփյանին, վերջապես կարող էիք հարցնել ձեր միության հարյուրավոր անդամների։ Ամաչե՞լ եք հարցնել։ Դրա ճարն էլ կա, հարգելիս։ Համակարգիչ տեսե՞լ եք։ Համակարգչին կարող էիք հարցնել, ու նա ձեզ ամեն ինչ կասեր, թե ով է թաքնվում Էդիկ Անդրեասյան գրական կեղծանվան տակ։
Չէ, ինչպես տեսնում եմ համբերություններդ շատ շահագործեցի։ Գնամ իմ բանին։ Բայց գնալուց առաջ թույլ տվեք «Գրական թերթին» իմ հատուկ շնորհակալությունը փոխանցել։ Ես առաջին անգամ այս թերթից իմացա, որ վերանկախացած Հայաստանի ազգաբնակչության առանձին խմբեր դեռևս շարունակում են պահպանել հին օրերի լավ սովորույթները։ Օրինակ՝ Խաչատուր Աբովյանի անվան….. բաժանմունքի 50-ականների շրջանավարտները, ո՞ւմ մտքով կանցներ, հավաքվում են համակուրսեցիներով եւ, ինչպես այն օրերի խրճիթ-ընթերցարաններում, նախ՝ խմբով կարդում, քննարկում են հայրենական մամուլի հոդվածները եւ ապա՝ իրենց կարծիքը տպագրում «Գրական թերթում»։ Շոյվել կարելի է, այնպես չէ՞։ Միայն՝ լավ կլիներ ասեին, թե ով է այս գրական շարժման ոգեշնչողը, այլապես այս ողջ տգիտության ու կեղծիքի մեղքն ընկնում մի մարդու վրա, ում ականջները նույնիսկ չեն էլ երևում։ Մինչդեռ այդ մարդու համար մենք՝ լրագրողներս, լիքը լավ բան ենք անում, որ համ ճիշտ ճանապարհի գա, համ էլ մեզ համար խայտառակ մրցանակներ չհնարի։ Փոխարենն ինչ ենք ստանո՞ւմ՝ «Լևոնապատումի» հերթական գլխի համար հարուստ նյութ, որ սիրահոժար տրամադրում են նրա վայ երկրպագուներն ու որոշ հրահանգվածներ։
Մինչ նոր հանդիպում՝ «Լևոնապատումիս» հերթական գլխի առիթով։
Էդիկ Անդրեասյան
7or.am
Դեկտեմբեր 4, 2010
